Donosimo vam neke zanimljivosti iz ove brošure koje pokazuju o kakvom se kulturno istorijskom naslijeđu radi, a koje su nadležni bezobzirno uništili i oskrnavili.

Naime, bogata plemićka porodica Pavlović potekla je sa tog prostora ostavljajući na Pavlovcu iznad Toplika neke od najvećih dometa srpske srednjovjekovne kulture.

U brošuri se navodi da se pokraj sela Jablanova uzdizala nekropola Pavlovac sa oko stotinu najmonumentalnijih stećaka među kojima je "jedan izgleda najveći i najteži na Balkanu“.

Osnivač vlastelinske porodice Pavlović je bio Pavle Radinović, sin Radina Jablanovića, koji je bio jedan od moćnijih velikaša kraljevine Bosne za vrijeme kralja Tvrtka I Kotromanića (1338-1391). On je sa Vlatkom Vukovićem zauzeo Konovlje i održavao je jako dobre odnose sa Dubrovačkom republikom. Nakon smrti Tvrtka i dolazi do jačanja tri oblasna gospodara u kraljevini, među kojima je bio i Pavle Radinović. Pavle je ubijen 1415. godine na Parenoj poljani pod Sutjeskom, a očevidac ubistva bio je dubrovački poslanik Ivan Gundulić. Ovo ubistvo je bilo političko jer je posljedica obračuna dviju struja u Bosni: pristalica Tvrtka II, na čijoj je strani bio Pavle Radinović i ugarskog vazala, kralja Ostoje. Njega nasljeđuje najprije stariji sin Petar Pavlović, koji je poginuo 1420. godine, a potom mlađi sin Radoslav, koji umire 1442. godine. 

Pavle Radinović je sahranjen u župi Vrhobosna, odnosno na Pavlovcu iznad Kasindola (Kobilja-dola), na svojoj baštinskoj zemlji, kao što je to bio običaj kod plemstva tog vremena.

Vlastelinska porodica, čiji je osnivač Pavle Radinović (otuda Pavlovići i Pavlovac) prepoznatljiv je i kroz prezimena Pavlović-Radinović-Jablanić. U prošlosti su prezimena nadjevana po imenu muškog prethodnika, tako je neki Jablan bio otac Radina Jablanića, a Radin je bio otac Pavla Radinovića. Tek od Pavla zadržava se prezime Pavlović.

Početkom 15. vijeka posjedi Pavlovića obuhvatali su široku teritoriju srednjovjekovne Bosne – istočna i jugoistočna BiH sa dijelom Konovlja osvojenog sa Vlatkom Vukovićem. Unutar ove teritorije se nalazila i župa Vrhbosna, odnosno Sarajevsko polje i Hodidjed na sastavcima paljanske i mokranjske Miljacke. Sjedište Pavlovića je bio Borač (gdje se nalazio drveni dvor, uobičajen u 14. vijeku kod bosanske vlastele).

Nakon što su Turci zauzeli Bosnu (1463.), Mehmed II prvo nailazi na oblast Pavlovića. Turci su štitili ovaj prostor, odnosno zemlju i granice Pavlovića od momenta njihovog plaćanja danka novoj carevini.

Odmah pored nekropole Pavlovac postojao je stari srednjovjekovni put koji je išao preko Tvrdinića i Kasidola, pa ispod Jahorinskih stijena na vrelo Prače, te njezinom dolinom do starog trgovišta Prače, gdje je knez Pavle Radinović podigao grad Novi, kasnije od naroda, takođe prozvan Pavlovac. Postoje još dva Pavlovca u razmaku od 15 km, jedan u selu Tvrdinići a drugi podno Jahorinskih Stijena.

Pavlovac zvanično predstavlja jednu od većih i reprezentativnijih nekropola srednjega vijeka na našem području. Mnogi raniji autori navode da je nerkopola Pavlovac nekada brojala preko 100 stećaka. Međutim, prilikom izmještanja nekropole 1980. godine, dislocirano je svega oko 40 spomenika i nešto manje grobova. Svi grobovi pod stećcima su okrenuti u pravdu Zapad-Istok, odnosno položaj tijela je takav da se glava nalazi na zapadu a llicem gleda prema Istoku. Pravoslavni hrišćani se ovako sahranjuju da bi prilikom drugog dolaska Hristovog lica gledali istok kao ishodište tog spasenjskog događaja.

Na Pavlovcu pokojnici su polagani u kamene i drvene sarkofage i drvene kovčege.

Po narodnom predanju ispod najmonumentalnijeg stećka (br.1) na Pavlovcu sahranjen je knez Pavle. S obzirom na njegovu monumentalnost može se tvrditi da je spomenik pripadao nekom istaknutom članu ove srednjovjekovne zajednice.  Međutim, prilikom iskopavanja 1980. godine, ispod njega nije pronađena grobnica. Ali stručnjaci su prilikom tih iskopavanja utvrdili grob kao vrlo izvjesno mjesto gdje je sahranjen knez. U grobu br. 21 (stećak br. 17) koji leži u centralnoj grupi spomenika u drvenom sarkofagu pronađen je fragemnirano očuvan skelet muškarca koji je u trenutku smrti imao oko 50 godina. On je sahranjen u bogatoj opremi što se može zaključiti po ostacima pozlate na lobanji. U grobu je nađeno i 6 dubrovačkih dinara.

Sa druge strane, o smrti kneza Pavla Radinovića postoji detaljan izvještaj u kojem su važne dvije činjenice: da je knezu Pavlu prilikom ubistva odsječena glava i da je Vlatko Tumurlić prenio njegovo tijelo u Vrhbosnu. U trenutku smrti, knez Pavle je imao 50 godina. Budući da je nenadano umro i da je bio kraj avgusta tijelo se nije moglo čuvati dok se ne napravi kamena grobnica, pa je, shodno tome, knez sahranjen u bogati drveni sarkofag.

Dakle, na osnovu monumentalnosti i pažljive obrade kamena može se reći da su u pitanju izuzetni stećci, od kojih se izdvaja stećak broj 1, najveći spomenik ove vrste na našim prostorima koji teži oko 31 600 kg.

Nakon što je Jugoslovenska narodna armija 1980. godine izmjestila spomenike i grobove sa Pavlovca, još tada su zabilježena oštećenja koja su nastala upotrebom mehaničke sile, potkopavanjem, prevrtanjem, pomjeranjem i razaranjem, a dio stećaka je oštećen upotrebom eksploziva, uslijed čega je nekoliko njih i raskomadano.

Prikupljeni skeletni ostaci sa nekropole Pavlovac deponovani su u Centar za balkanološka ispitivanja ANU BiH (Akademija nauka i umjetnosti BiH) u Sarajevu. Aktivnosti tadašnjeg Zavoda podrauzimjevale su pripremu i uređenje nove lokacije za stećke, ali se to nikada nije desilo. Samim tim, ni kosti nisu vraćene u sanduke, u zemlju pod spomenike.

„Raskomadavanje“ i uništavanje stećaka je nastavljeno i danas, 39 godina nakon što je to započela JNA a nastavila današnja vlast u opštini Istočno Novo Sarajevo, ali i nadležne institucije kako na državnom tako i na entitetskom nivou.

Ostaje pitanje da li su skeletni ostaci još uvijek u ANU BiH ili negdje drugdje? Kao što ostaje pitanje, da li će današnja vlast učiniti nešto da zaštiti ovo kulturno istorijsko naslijeđe koje je svjedok jednog vremena, življenja i djelovanja naših predaka na ovim prostorima?!

Kako smo već u ranijim tekstovim pisali o uništavanju stećaka i njihovom izmještanju sa sekundarne lokacije, podsjećamo vas da je načelnik opštine Istočno Novo Sarajevo kazao da nije znao da se na pomenutoj lokaciji nalazila nekropola stećaka. No, brojni dokazi i medijske objave su potvrdile upravo suprotno. 

Postavlja se pitanje kako Ćosića nije bilo sramota izjaviti da nije znao za ovakvo kulturno istorijsko naslijeđe u kraju iz kojeg i sam potiče, a uz sve to je „prvi čovjek“ opštine Istočno Novo Sarajevu u čijoj je nadležnosti bila predmetna lokacija na kojoj su se nalazili stećci.

Takođe, podsježamo još jednom da je prije prodaje preduzeću "Brčko gas" d.o.o. Brčko 2018. godine, vlasnik predmetne parcele na kojoj se nalazila grupa stećaka bila opština Istočno Novo Sarajevo, što je Frontalu potvrdio i sam Ljubiša Ćosić. Lokacija je prodata po cijeni od  60,00 КМ/m2, što je ukupna cijena 110.000,00 KM a sve kako bi se na toj lokaciji izgradio hotel.

Nastaviće se....

Povezane vijesti:

Slučaj uništavanja nekropole stećaka u Istočnom Novom Sarajevu – i dalje svi ćute! (peti dio)

Nekropola stećaka – žrtva brojnih institucija (četvrti dio)

 Ping Pong sa stećcima - Ko je kriv? (treći dio)

Uništavanje kulturnog blaga u opštini Istočno Novo Sarajevo - drugi dio (FOTO)

Pogledajte kako je na teritoriji opštine Istočno Novo Sarajevo izmješteno važno kulturno-istorijsko bogatstvo - prvi dio(FOTO)

Frontal/D.M.