Napominjemo, bosanskohercegovačka groblja su sa pripadajućim nadgrobnicima iz perioda srednjeg vijeka, na 40. zasjedanju UNESCO-ovog Odobra za svjetsku baštinu, održanog 2016. godine u Istanbulu u Turskoj uvrštena na Popis svjetske baštine UNESCO-a.

Kroz upis stećaka na Listu svjetske baštine UNESCO-a, osim nekropola sa teritorija Bosne i Hercegovine – 20 lokaliteta, Srbije – 3 lokaliteta, Hrvatske – 2 lokaliteta i Crne Gore – 3 lokaliteta, štiti se i fenomen stećka kao jedinstvene pojave u srednjovjekovnoj praksi sahranjivanja, koja je kao takva prepoznata od strane Komiteta za svjetsku baštinu, zbog čega svi stećci bez obzira da li imaju status nacionalnog spomenika i da li se nalaze na Privremenoj listi, ili je za njih podnesena peticija/prijedlog za proglašenje nacionalim spomenikom Bosne i Hercegovine, štite se kao takvi  i nije dopušteno njihovo skrnavljenje i uništavanje, te se ovih odredbi moraju pridržavati i institucije i pojedinci.

No, postavlja se pitanje koliko se institucije i pojedinci u Bosni i Hercegovini pridržavaju ovih odredbi i koliko štite nacionalno i kulturno bogatstvo ove zemlje?

“Nekropola sa stećcima na lokalitetu Pavlovac bila je zaštićena Rješenjem od avgusta 1977. godine donesenim od strane Gradskog zavoda za zaštitu i uređenje spomenika kulture Sarajevo. Tokom 1980. godine Gradski zavod izvršio je radove na dislokaciji nekropole sa stećcima i djelimično arheološko iskopavanje grobova. Akcija dislociranja stećaka obavljena je u organizaciji Zavoda, a o trošku JNA, pomoću mehanizacije i radne snage jedinica JNA. Prva etapa podrazumijevala je tehničko snimanje nekropole, obilježavanje i fotografiranje stećaka, a druga etapa podrazumijevala je pomjeranje stećaka, istraživanje grobova, treća etapa predstavljala je dislokaciju stećaka, na privremenu lokaciju, u krug vojne kasarne u Lukavici, nakon čega je Zavod trebao raditi na pripremi i uređenju nove lokacije za stećke, odnosno na njihovoj konzervaciji i prezentaciji javnosti”, objašnjavaju iz Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika BiH.

Komisija je 2008. godine zaprilimila peticiju da se grupa stećaka sa lokacije Pavlovac u Lukavici, opština Istočno Novo Sarajevo proglasi nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine, te su shodno tome a prema odredbama člana V stav 3. Aneksa VIII Opšteg okvirnog sporazuma za mir u BiH, svi nadležni organi vlasti, institucije i pojedinci dužni da se suzdrže od preduzimanja bilo kakvih radnji koje mogu oštetitit to dobro.

Sudeći prema tome kako su izmješteni stećci sa sekundarne lokacije može se zaključiti da se nadležni baš i ne pridržavaju ovih odredbi. Bahatost i transport bez pristustva stručne komisije prilikom izmještanja dovela su čak i do njihovog oštećenja.

Ko je nadležan, a ko kriv za uništavanje kulturnog bogatsva?

Ranije smo pisali o tome da je prije prodaje preduzeću "Brčko gas" d.o.o. Brčko 2018. godine, vlasnik predmetne parcele na kojoj se nalazila grupa stećaka bila opština Istočno Novo Sarajevo, što je Frontalu potvrdio i načelnik Istočnog Novog Sarajeva Ljubiša Ćosića. Na pomenutoj lokaciji je u planu gradnja hotela.

Ćosić je kazao i to da u opštini Istočno Novo Sarajevo nisu raspolagali podacima da se na pomenutoj lokaciji koja je prodata navedenom preduzeću nalazila sekundarna lokacija nekropole stećaka, odnosno da nije bilo površinski vidljivih stećaka te da je sva nadležnost na gradu Istočno Sarajevo.

Zanimljivio je i to da je pola stećaka izmješteno na teritoriji opštine Istočna Ilidža a pola na teritoriji opštine Istočno Novo Sarajevo, jer granica između opština ide upravo putem između izmještenih stećaka.

“Nadležne službe opštine Istočno Novo Sarajevo nisu bile upoznate sa postojanjem, premještanjem, uklanjanjem i istovarom stećaka na obje lokacije. Prema tome, nismo mogli da damo nikakvu saglasnost, jer nismo bili upoznati niti nam je bilo koje pravno ili fizičko lice podnijelo zahtjev za ove radnje”, rekao je Ćosić.

Ljubiša Ćosić obmanjuje javnost da nije znao da se stećci nalaze na pomenutoj lokaciji?

Kako to obično biva, u laži su kratke noge pa tako i u ovom slučaju. Da je načelnik Ćosić i te kako bio upoznati sa postojanjem ovih stećaka na pomenutoj lokaciji potvrdio je za naš sagovornik koji je lično prisustvovao sastanku sa načelnikom Ćosićem vezano za stećke i koji u posljednjih deset godina radi na ovom projektu.

“Otac Vanja Jovanović iz Stare crkve na Baščaršiji je 2012. godine izdao brošuru o stećcima na Pavlovcu. Učestvovao sam u realizaciji tog projekta. Sljedeće godine sam sa par istoričara i etnologa pokrenuo priču o tematskom parku “Nekropola Pavlovac”. Imali smo sastanak sa Ćosićem gdje je on podržao ideju. Problem je bio što je samo dio stećaka bio u opštini Istočno Novo Sarajevo dok je drugi deponovan u tunuel kod Krupca, prema Kijevu, što je opština Istočna Ilidža. U tadašnjem Press.rs je izašao tekst 1. 12. 2013. godine kojim smo napravili pritisak na vlast. Nažalost, ostalo je samo na obećanjima”, priča naš sagovornik.

Brošuru o stećcima na Pavlovcu oca Vanje Jovanovića pogledajte OVDJE

(Tekst objavljen u Press.rs, 1.12.2013.)

U subotu, 4. maja, oko dvadesetak ljudi je bilo na Pavlovcu gdje su održali sastanak i oformili neformalnu grupu “Spasimo stećke”, dok za četvrtak 9. maja najavljuju ponovno okupljanje, ovog puta u amfiteatru parka Gavrilo Princip.

I dok iz opštine Istočno Novo Sarajevo prebacuju lopticu na grad Istočno Sarajevo, iz Istočnog Sarajeva objašnjavaju da je za očuvanje kulturnog blaga na teritoriji BiH nadležna Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika BiH i Republike Srpske.

“U vezi Vaših navoda da je kulturno blago uništeno i ko je odgovoran za to možemo izjaviti da je samim pomjeranjem stećaka sa primarne lokacije iz mjesta Pavlovac na sekundarnu lokaciju Mladice od strane JNA došlo do uništenja navedenog kulutrnog blaga”, kazao je gradonačelnik grada Istočnog Sarajeva Nenad Vuković.

Ipak izjava ljudi iz Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika BiH govore da Vuković nije u pravu, te da je JNA dislocirala stećke u organizaciji Zavoda a o sopstvenom trošku.

Inspekcija je nakon izmještanja stećaka obustavila sve radove na predmetnom lokalitetu, jer je ivođač radova dijelom izašao iz okvira izvođenja pripremih radova na gradilištu, a radovi su obustavljeni do pribavljanja odobrenja za građenje za izgradnju planiranog objekta, što je potvrdio i gradonačelnik Vuković.

Ipak, grad Istočno Sarajevo ne može natjerati opštinu Istočno Novo Sarajevo i investitore da vrate spomenike u prvobitno stanje, što je prema trenutnoj situaciji i nakon oštećenja vjerovatno teško.

“Urbanističko-tehnički uslovi izrađeni od strane RADIS d.o.o Istočno Sarajevo od novembra 2018. godine koji su bili osnov za izdavanje Lokacijskih uslova od januara 2019. godine nisu tretirali skupinu stećaka lociranih na navedenom lokalitetu niti je investitor kroz izdate lokacijske uslove bio obavezan obratiti se bilo kome nadležnom za očuvanje kulturno istorijskog nasljeđa. Smatramo da je izrađivač Urbanističko-tehničkih uslova bio u obavezi da uvidom u stanju lokaliteta gradnje evidentira prisustvo stećaka na navedenom lokalitetu i da opština prilikom izdavanja lokacijskih uslova uslovi investitora da navedene stećke izmjesti na odgovarajući lokalitet ili da zabrani gradnju”, rekao je Vuković.

Postavlja se pitanje zašto ni izvođač Urbanističko-tehničkih uslova ni investitor, niti opština Istočno Novo Sarajevo a ni grad Istočno Sarajevo ništa nisu uradili a svi su znali da stećci postoje na predmetnoj lokaciji?!

Na pitanje ko je odgovoran za uništenje spomenika i kakve mjere, odnosno sankcije i istrage će Grad preduzeti po tom pitanju, gradonačelnik Vuković je rekao da po sadašnjem stanju stvari Gradska uprava grada Istočno Sarajevo, odnosno urbanističko-građevinski inspekcija, nema osnova za preduzimanje bilo kakvih mjera i radnji protiv izvršioca radnji na uklanjanju odnosno dislokacija navedenih stećaka.

Pitamo se ko onda ima?

Načelnik opštine Istočna Ilidža Marinko Božović je rekao da su oni uputili zvaničan dopis sa slikama Republičkom zavodu za zaštitu kulturno-istorijskog i prirodnog nasljeđa Republike Srpske, kao i da su obavijestili MUP Republike Srpske o svemu.

Republički zavod za zaštitu kulturno-istorijskog i prirodnog nasljeđa Republike Srpske ni nakon nekoliko naših dopisa i poziva nisu odgovorili na pitanja vezano za izmještanje stećaka sa sekundarne lokacije.

I dok se svi ograđuju od odgovornosti, pitamo se zašto se nije izvršilo detaljno snimanje lokacije, uključujući arheološko istraživanje i snimanje, jer izmještanja koja nisu u skladu s uslovima mogu biti predmet kaznenog postupka.

A uslovi, kako su  nam objasnili iz Komisije za očuvanje spomenika BiH, su da je u svim slučajevima neophodno prije izvođenja radova identifikovati pogodnu alternativnu lokaciju koja treba da se nalazi na javnom zemljištu (ili zemljištu s javnim pristupom) koja nalikuje na izvornu lokaciju što je vise moguće a kao alternative, stećci mogu se mogu smjestiti u lokalni muzej ili kulturni centar na čuvanje.

Na kraju, postavlja se pitanje da li će institucije u BiH početi raditi svoj posao, ko će nadoknaditi štetu pričinjenu ovim bahatim i nemarnim činom izmještanja stećaka, te ko će snositi odgovornost za očegledne prekršaje i moguće krivično djelo.

Nastaviće se....

Frontal/Danka Savić