A to je samo početak razmimoilaženja.

Mnogi naučnici smatraju da je „pravi" kalendar onaj koji je 1924. izradio srpski naučnik Milutin Milanković. Ljudi okrenuti tradiciji vrijeme mjere u skladu sa „kalendarom Svetog Save" i proslavili su dolazak 7528. godine.

Otkud „srpska" nova godina?

„Epitet srpska je ova Nova godina dobila odmah poslije uvođenja gregorijanskog kalendara 1919. godine - da bi se znalo da je slave Srbi pravoslavne vjere", kaže etnolog Dragomir Antonić za BBC na srpskom.

U Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca gregorijanski „novi" kalendar je zvanično prihvaćen Zakonom o izjednačavanju starog i novog kalendara od 10. januara 1919. godine objavljenom u prvom broju Službenih novina Kraljevstva SHS.

I odnosio se na građane svih vjeroispovijesti.

Ovim Zakonom je predviđeno da u cijeloj državi 15. januara prestaje da važi „stari" kalendar i počinje „novi". Dakle, 15. januar je preko noći postao 28. januar, navodi Antonić.

Ovakve promjene nisu neuobičajene. Tokom posljednjih nekoliko hiljada godina korišćeno je više od 1500 kalendara, većinom za vjerske potrebe, piše sajt Svet nauke.

Danas je u upotrebi ostalo još oko 50 različitih vrsta kalendara.

Zadatak svih bio je da prate periodične promjene u prirodi, te su se brojni astronomi, sveštenici i vračevi trudili da ih povežu sa nekim vidljivim promjenama na nebu, sa Suncem, Mjesecom i zvijezdama.

Zašto nema savršenog kalendara?

Zbog tropske godine.

To je srednji vremenski razmak između dva uzastopna prolaska Sunca kroz tačku prolećne ravnodnevnice, ili rečeno jednostavnije - vrijeme između dva početka proljeća.

Njena vrijednost iznosi 365,242190419 dana (oko 365 dana 5 časova i 50 minuta).

Tropska godina nije konstantna, njeno trajanje odstupa od srednje vrijednosti i po nekoliko minuta.

Takođe, ona se stalno smanjuje - tokom jednog ljudskog vijeka nastane promjena na šestoj decimali.

Iako deluje malo i zanemarljivo, to je razlog zbog koga niko nikada neće moći da napravi apsolutno tačan kalendar.

„U vezi sa tačnošću kalendara - zbog karakteristika astronomske godine, to jeste vremena obilaska Zemlje oko Sunca, koje nije cijeli broj i nije konstantan, nemoguće je napraviti apsolutno tačan kalendar", ocjenjuje Milan Milošević, urednik sajta Svet nauke za BBC.

Zato se uvijek pravi, kaže, kompromis između tačnosti i jednostavnosti.

„Kalendari koji su 'najtačniji' često su toliko komplikovani da ih je gotovo nemoguće koristiti u savremenom svijetu", dodaje on.

Kalendar Starih Slovena

Stari Sloveni su koristili solarni kalendar sa značajnim simbolima vatre i sunca.

Imali su jasnu podjelu na godišnja doba, sa dvanaest mjeseci u kojima su poslovi i dani usklađeni sa prirodnim pojavama (oranje, setva, žetva, lov, gajenje biljaka), uz tačno označene datume „paganskih" praznika.

Nazivi mjeseci među slovenskim narodima nisu podudarni jer su živjeli na velikom prostoru od sjevera do juga, pa poljski radovi nisu počinjali svuda u isto vrijeme.

Radovi na sjeveru i u planinskom području kasne za čitav mjesec, pa otud isti nazivi za različite mjesece.

Julijanski kalendar

Julijanski kalendar danas koristi Srpska pravoslavna crkva.

Rimski imperator Gaj Julije Cezar u prvom vijeku prije nove ere uvidio je ogromne probleme tadašnjeg lunarni rimskog kalendara koji je proizvoljno mijenjan, nekad u skladu sa političkim okolnostima - kada je bilo potrebno da se vladaru produži mandat.

Na njegov poziv u Rim je stigao Sozigen, grčki astronom, koji je trebalo da napravi kalendar zasnovan na astronomskim principima.

Sozigen je napravio novi kalendar, u čast Julija Cezara nazvan julijanski. Primjena je počela 1. januara 45. godine prije nove ere.

Sistem godina koji je uveden u ovaj kalendar nastavio je da važi i do današnjih dana.

Godine su podijeljene na proste (traju 365 dana) i prestupne (traju 366 dana).

Pravilo smjenjivanja prostih i prestupnih godina je jednostavno - prestupna je svaka četvrta godina.

Na ovaj način prosječna julijanska godina trajala je 365,25 dana, to jest, 11 minuta i 15 sekundi duže od tropske godine.

Ova „mala" greška značila je odstupanje od 3 dana na svakih 400 godina.

Julijanski kalendar uveo je da svaka četvrta godina bude prestupna. Danas se to vidi kroz 29. februar.

Gregorijanski kalendar

Da bi se to ispravilo, papa Grgur Trinaesti je u 16. vijeku po računu napuljskog astronoma Luiđija Liloa ponovo reformisao kalendar.

Tako nastaje gregorijanski kalendar, koji je odstupao od tropske godine za samo 26 sekundi.

Osnovna razlika između julijanskog i gregorijanskog kalendara nastala je onog dana kada je kalendar uveden.

Poslije četvrtka 4. oktobra 1582. godine nastupio je petak 15. oktobar 1582. godine.

Punih sto godina, od uvođenja 1919, na ovim prostorima zvanični državni kalendar je gregorijanski.

Milankovićev kalendar

„Za mene postoji samo jedan kalendar, pravi srpski kalendar - Milankovićev. Po ovom, najtačnijem poslije persijskog, kalendaru na svijetu, danas je 13. januar 2019. godine, Nova godina počela je prije malo manje od dvije nedjelje", kaže Milošević.

„Iako kalendar nije ni blizu njegovih najznačajnijih naučnih doprinosa bilo bi vrlo lijepo da kalendar nosi ime nekog iz Srbije", navodi on.

Oktobra 1924. godine, na kongresu pravoslavne crkve u Konstantinopolju, Milanković je objavio rad „Kraj julijanskog kalendara i nov kalendar pravoslavne Crkve".

„Ovaj Milankovićev kalendar je do dan danas neprevaziđen, u startu otklanja nedostatak julijanskog kalendara i usaglašava ga sa gregorijanskim a onda u oba kalendara uvodi dodatnu tačnost", navodi se na sajtu Svetnauke.org, čiji Milošević urednik.

Razlika između ovog i gregorijanskog javlja se tek za nekoliko hiljada godina. Pravilo za određivanje Uskrsa nije dirano.

Veliki broj pravoslavnih crkava prihvatio je ovaj nov, Milankovićev, kalendar - ili kako se još naziva Revidirani julijanski kalendar.

Zašto ga nije prihvatila SPC?

Pošto je kalendar urađen na prijedlog Srpske pravoslavne crkve, u prvom trenutku, oni nisu htjeli da prvi prihvate sopstveni prijedlog, odgovara Milošević.

Jedan dio pravoslavnih crkava jeste prihvatio ovaj kalendar i Božić slave 25. decembra, a uskrs kada i Srpska i Ruska pravoslavna crkva.

„Zašto kasnije SPC nije prihvatila ovaj kalendar, ne znam", dodaje on.

Sada je, kaže, jedan od velikih praktičnih problema za prihvatanje Milankovićevog kalendara to što bi bilo neophodno promijeniti i datume svih slava.

Kako se ranije slavila Srpska nova godina?

Srpska nova godina ranije se više dočekivala u sopstvenom domu i obično se pripremala svečana trpeza, navodi etnolog.

Na trpezu bi se, kaže, iznosilo ono što je još u jesen za zimu spremljeno - pršuta, slanina, kavurma, čvarci, švargla, kobasice, kajmak, mladi i prevreli sir, vruće pogače, proja, turšija, kiseli kupus, strugana rotkva i ajvar. Glavno jelo bilo je pečeno prase.

U gradskoj sredini, u ponoć, služile su se krofne, a u jednu se stavljao zlatnik. Verovalo se da će osoba koja pronađe zlatnik u krofni imati uspješnu godinu.

„Poslije Drugog svjetskog rata, kad je stiglo oslobođenje, proslava Pravoslavne nove godine dugo godina je bila označavan kao težak nacionalistički ispad", napominje Antonić.

U vrijeme bivše Jugoslavije ovaj praznik se slavio skoro krišom, a najveći procvat doživio tokom devedesetih godina kada je porastao nacionalizma na Balkanu.

Tog dana SPC obilježava praznik Svetog Vasilija Velikog, pa se ponegdje pogača koje domaćice mese za taj dan naziva vasilica.

„Srpski kalendar Svetog Save"

„Po starom srpskom kalendaru, danas je 7528. godina. Po njemu je nova godina počinjala u mjesecu koji danas zovemo april i imala je samo dva godišnja doba: ljeto i zimu", objašnjava Antonić.

Ovaj kalendar za prvu godinu uzima kraj biblijskog potopa i sličan je vizantijskom kalendaru koji je korišćen u Istočnom Rimskom carstvu.

„Kad sunce u podne 2. biljara (aprila) pređe preko Pećke patrijaršije počinje Novo ljeto 7528. po srpskom kalendaru Svetoga Save", izjavio je nedavno za Novosti protođakon Ljubomir Ranković.

Srpski kalendar Svetoga Save bio je, kaže on, simbolom za vrijeme svih srpskih država i Srpske pravoslavne crkve, sve do 1881. godine i potpisivanja takozvane „Tajne konvencije" između Austrougarskog carstva i Srbije, na osnovu koje se Srbija obavezala da će da uvede Julijanski kalendar kao zvanični kalendar Srbije i SPC.

Izvor: bbc.com