Agencija Rojters posvetila je priču o prepoznatljivoj jugoslovenskoj arhitekturi, poznatoj kao brutalizam.

Kao jedan od najznačajnijih primjera brutalizma, arhitektonskog stila popularnog 1950-tih i 1960-tih godina, baziranog na grubim betonskim formama u obliku blokova, agencija ističe "Geneks" kulu, koju, kako navodi "ne možete da promašite na putu od beogradskog aerodroma 'Nikola Tesla' do centra Beograda".

Dve betonske zgrade, povezane mostom, sa odavno zatvorenim rotirajućim restoranom koji liči na svemirsku kapsulu na vrhu, prestavljaju tako neobičan prizor, da je građevina iz 1977. godine postala magnet za turiste, uprkos godinama zanemarivanja, navodi Rojters.

Agencija dodaje da je brutalizam bio popularan širom istočnog bloka, ali da ga je bivša Jugoslavija prisvojila, čvrsto ga se držeći, da bi izgradila svoj vizuelni identitet, razapeta između Istoka i Zapada.

Interesovanje za taj stil raste, posebno od izložbe u njujorškom Muzeju moderne umjetnosti iz 2018. godine pod nazivom "Betonska utopija: arhitektura u Jugoslaviji 1948-1980." Direktor turističke agencije Yugotur Vojin Muncin kaže da svake nedjelje desetine ljudi žele da obiđu zgrade u Beogradu sagrađene između 1950-tih i 1980-tih godina, a da je najinteresantnija upravo "Geneks" kula.

"Ljudi je vide na putu sa aerodroma i ona odmah privlači pažnju", kaže Muncin, čija agencija turiste u razgledanje prestonice Srbije vodi u jugu, nekada najrasprostranjenijem automobilu u Jugoslaviji. Danas je jedan od stubova kule prazan, dok drugi služi kao stambena zgrada, a rotirajući restoran zatvoren je 1990-tih.

Zbog velikog interesovanja, gradske vlasti sada razmatraju da za javnost otvore dijelove još jednog remek-djela jugoslovenskog brutalizma, vladinu zgradu Palata Srbija, koja je trenutno za posjetioce otvorena smo jednom godišnje. Palata Srbija ugostila je veliki broj svjetskih lidera, kao što su bivši predsjednici SAD Ričard Nikson i Džerald Ford i ruski lideri Nikita Hruščov i Leonid Brežnjev. Svaka od bivših jugoslovenskih republika imala je u palati svoj salon, sa centralnom prostorijom "sala Jugoslavija".

Namještaj i tepisi pravljeni su po mjeri, a na zidovima se mogu vidjeti slike i mozaici nekih od najuglednijih umjetnika. Spoljni dio zgrade je od betona, ali je unutrašnjost od mermera. Centralno mjesto zauzima kristalni luster, težak više od devet tona, koji visi ispod kupole visoke 19 metara.

"Šteta je da takvo remek djelo bude daleko od očiju javnosti", izjavila je Sandra Vesić Tesla, kustos zgrade. Ostali primjeri jugoslovenskog brutalizma uključuju monumentalne spomenike u znak sjećanja na borbu Titovih partizana protiv fašizma, koji su često postavljeni na dramatičnim ruralnim lokacijama.

Mnoga od tih djela su zapušteni, kao što je slučaj sa spomenikom ustanku protiv fašizma na Petrovoj Gori u Hrvatskoj. Međutim, memorijalni centar u Tjentištu, posvećen 7.000 ljudi koje su ubili nacisti, renoviran je prošle godine, podsjeća Rojters. Miodrag Živković, 91-godišnji vajar koji je izradio spomenik u Tjentištu visok 19 metara, bio je među prvim umetnicima u bivšoj Jugoslaviji koji su koristili beton.

"To je stabilan materijal koji liči na kamen, ali je sa njim lakše raditi. Za svaki projekat u to vrijeme postojao je konkurs na koji su mogli da se jave umjetnici iz cijele zemlje, a takmičenje je donosilo kvalitet", rekao je Živković.

Nakon Drugog svjetskog rata, socijalistička Jugoslavija predvođena Josipom Brozom Titom, bila je odlučna da obnovi zemlju uništenu u borbama, a širom zemlje su nikli stambeni blokovi, hoteli, građanski centri i spomenici, svi izgrađeni od betona.

Arhitektura je trebalo da pokaže snagu države koja između dva svijeta - zapadne demokratije i komunističkog Istoka, pokušava da izgradi sopstveni put i stvori socijalističku utopiju, navodi Rojters. Međutim, poslije Titove smrti 1980. godine i ekonomske krize koja je uslijedila, nove elite su počele da se distanciraju od socijalističkog režima, uključujući njegovu arhitekturu.

"Sada je prošlo dovoljno vremena od raspada Jugoslavije i ljudi su počeli da cijene arhitekturu bivše države", navodi Alan Braun, predavač na zagrebačkom Arhitektonskom fakultetu. On ističe da je stil jedinstven zbog vidljivog uticaja sa zapada, koji reflektuje jedinstveni položaj Jugoslavije.

Izvor: b92