Na sjeveroistoku Francuske nalazi se ulaz u podzemlje, malo veći od ulaza u životinjske jazbine, koji je otkrio veliku tajnu Prvog svjetskog rata. Ovaj rov je dug nekoliko stotina metara i završava se sa kockastim predmetom koji stoji na stijeni i podsjeća na telefonsku govornicu. Rovovi su služili za špijuniranje i neprimjetne ofanzive na neprijatelje. Oni su pomagali vojnicima da budu nevidljivi i da otkriju neprijateljske aktivnosti.

Na jednom od zidova tunela nalaze se grafiti kao ostavština njemačkih inženjera koji su bili na ovim misijama. Tragovi tinte su svježi kao da su juče nastali ovi natpisi. Meki krečnjak koji preovladava u reljefu francuske regije Pikardi, pogodovao je stvaranju umjetničkih djela, te su skice, karikature, pa čak i složene skulpture ostale sačuvane. 

Ova podzemna umjetnost ostala je relativno nepoznata izvan krugova naučnika, entuzijasta čije je uže polje interesovanja upravo Prvi svjetski rat, kao i lokalnog stanovništva.

Vojnici su u rovovima ostavljali imena, slike žena, vjerske simbole, karikature i još mnogo toga. Ovi tragovi osvjetljavaju još jednu stranicu istorije na kojoj su ispisana dešavanja u rovovima tokom rata, povezivajući nas lično sa vojnicima, od kojih mnogi nisu preživjeli noćnu moru zvanu rovovski rat.

Krajem 1914. godine njemački napredak je zaustavljen, te je vojska počela da iskopava rovove čija se mreža proširila sa obale Sjevernog mora do Švajcarske granice. Trka oko naoružanja dovela je do prve masovne upotrebe otrovnog gasa, vazdušnog rata i tenkova. Na zapadnom frontu milioni vojnika su poginuli u velikim beskorisnim napadima i kontranapadima. U toku ovog smrtonosnog zastoja, Njemci i njihovi francuski i britanski protivnici pribjegli su malo drugačijoj tehnici ratovanja. Počeli su da kopaju duge tunele, čiji je cilj bio da dođu ispod ključnih neprijateljskih tačaka i da ih raznesu. U jeku rovovskog rata 1916. godine, britanske rovovske trupe detonirale su preko 750 mina duž 160 km tunela, Njemci su odgovorili sa 700 njihovih mina. Brda i okolne stijene izgledale su kao švajcarski sir.

Podzemni rat nije bio ograničen samo na uske tunele. Ispod Pikardijskih polja i šuma nalaze se napušteni kamenolomi u kojima su se krili i nalazili utočište hiljade vojnika.

U dolini Aisne nalazi se jedno takvo utočište gdje se mogu naći irezbareni simboli Mariane, francuskog simbola slobode, koji čuva ulaz u kamenolom. Idući dalje nailazi se na kapele koje su detaljno ukrašene sa slikama i skulpturama vjerskih simbola, vojnim oznakama i nazivima značajnih francuskih pobjeda.

Život u kamenolomu je bio poželjniji od pakla u rovovima iznad. Suvo sklonište, slama i vatra predstavljali su veliki luksuz za one koji se vraćaju iz rovova. 

Obje strane su kamenolome pretvorile u podzemne gradove i mnogi od njih su ostali netaknuti do danas.

Ispod poljana, u ovom dijelu Francuske, nalaze se čitavi lavirinti koji se protežu i preko sedam kilometara. Njemci su, 1915.godine, povezali ovaj tunel sa njihovom linijom fronta, postavili su električna svjetla i telefone, kuhinju, mašinsku radnju, bolnicu i kapelu. 

Najviše truda u dekoraciju podzemnih gradova uložila je 26. “Jenki” divizija, jedna od prvih američkih jedinica koje su došle do fronta nakon što se Amerika uključla u rat aprila 1917. godine.

Na prolazima kroz tunele mogu se vidjeti flaše, čizme, šljemovi, improvizovani kreveti, kao i lonci i tave koje su se koristile za kuvanje i još uvijek stoje na svojim mjestima. 

Dok su boravili u podzemnom rovu, vrijeme su proodili ukrašavajući svaki centimetar zidova. Na desetine religijskih i patriotskih simbola. 

Sigurno utočište koje su našli u podzemlju, sakrivajući se od nehumanog haosa koji se dešavao na površini, ljudi koji su učestvovali u Prvom svjetskom ratu ostavili su ove lične izraze identiteta i opstanka.

Ovo jedinstveno nasljeđe iz rata je podcijeneno i nezaštićno. 

Nova strana istorije iz Prvog svjtskog rata još uvijek čeka da bude u potpunosti otkrivena i na pravi način ispričana. 

Izvor: National Geographic