Šefovi država i vlada tadašnjih 12 zemalja članica održali su sastanak na vrhu 9. decembra 1991. godine u holandskom gradu Maastrichtu, na tromeđi Holandije, Belgije i Njemačke te postigli dogovor o novom ugovoru, jednim od ključnih u istoriji evropskih integracija.

Ugovor je potpisan dva mjeseca kasnije, 7.febrauara 1992. godine, a stupio je na snagu 1. novembra 1993. godine.

Novim ugovorom uspostavljena je Evropska unija koja je počivala na tri stuba. Prvi stub bio je Evropska zajednica, koja uključuje Evropsku ekonomsku zajednicu, Evropsku zajednicu za ugljen i čelik i Evropsku zajednicu za atomsku energiju.

Sve do 1980-tih koristio se naziv u množini - Evropske zajednice, a nakon toga se uvriježio naziv u jednini.

Drugi stub bio je zajednička vanjska i sigurnosna politika, a treći saradnja u području unutrašnjih poslova i pravosuđa u kaznenim stvarima.

U prvom stubu odluke su se donosile nadnacionalnom metodom, uglavnom kvalificiranom većinom, a u druga dva stuba jednoglasno.

S Lisabonskim ugovorom, koji je stupio na snagu 2009. godine ukinuta je struktura s tri stuba.

Ugovorom iz Maastrichta uvedeno je evropsko državljanstvo. Njime su spojena prijašnja dva ugovora, Rimski ugovor iz 1957. i Jedinstveni evropski akt iz 1986. i nastao je novi ugovor - Ugovor o Evropskoj uniji.

Ratifikacija ugovora nije protekla glatko. Naime, Danci su ga prvobitno odbili na referendumu. Nakon toga danska je vlada ispregovarala izuzeća iz četiri područja - Ekonomske i monetarne unije, Zajedničke sigurnosne i obrambene politike, Pravosuđa i unutrašnjih poslova te državljanstva Evropske unije.

Na novom referendumu 1993. danski su građani prihvatili Ugovor iz Maastrichta s navedenim izuzećima. Ona je jedina uz Veliku Britaniju koja ima trajno izuzeće od obveze uvođenja evra.

Među potpisnicima Ugovora iz Maastrichta bili su njemački kancelar Helmut Kohl, francuski predsjednik Francois Mitterand, a jedini danas aktivni političar koji je učestvovao u pregovorima o tom ugovoru je Jean-Claude Juncker, predsjednik Evropske komisije, koji je u to vrijeme bio luksemburški ministar financija.

Ugovorom iz Maastrichta upostavljeni su kriteriji koje moraju ispunjavati zemlje koje žele uvesti evro.

Pet kriterija za uvođenje evra

Prvi kriterij je stabilnost cijena: stopa inflacije ne smije biti viša od 1,5 posto prosječne stope inflacije tri zemlje članice s najnižom inflacijom u prethodnoj godini.

Proračunski manjak u pravilu mora biti manji od 3 posto BDP-a.

Javni dug ne smije premašiti 60 posto BDP-a, ali zemlji s većim javnim dugom bit će dopušteno usvojiti evro ako je uočljiv trend dugotrajnog smanjivanja javnog duga.

Dugoročne kamate ne smiju premašiti 2 posto kamatne stope tri zemlje članice s najnižom inflacijom u prethodnoj godini.

Zadnji, peti kriterij kaže da kurs domaće valute mora ostati unutar unaprijed ostavljenih margina fluktuacije najmanje dvije godine.

Ugovor iz Maastrichta nema instrumente da prisili zemlje na poštivanje zajednički dogovorenih kriterija.

Temeljna ideja u vrijeme dogovaranja Ugovora iz Maastrichta bila je postaviti temelje za političku uniju jer se do tada Evropska zajednica uglavnom svodila na ekonomske integracije. No, u tome se nije daleko odmaklo i još uvijek se vode rasprave u kojem se smjeru treba razvijati EU, a glavna linija podjele i dalje je u tome hoće li prevladati nadnacionalni ili međuvladin pristup u donošenju odluka.

Prvi pristup se može nazvati federalističkim, a drugi zajednicom suverenih država. Jedna od kombinacija tih dvaju pristupa je tzv. Evropa više brzina, u kojoj bi se one zemlje koje to žele odrekle određenog dijela suverenosti u korist zajedničkog odlučivanja, dok bi druge ostale izvan toga kruga.

Jedan od najvećih dosega dosadašnjih integracija, zajednička valuta evro jedva je preživio svjetsku financijsku krizu koja je počela 2007. godine u Sjedinjenim Državama i koja je 2010. dovela do dužničke krize dramatičnih razmjera u Grčkoj, Irskoj, Španiji, Portugaliji, Kipru.

Pokazalo se da kriteriji iz Maastrichta funkcionišu samo kao uslov za ulazak u evrozonu, ali jednom kada zemlja uđe unutra nije bilo instrumenata da  se prisili na poštivanje zajednički prihvaćenih kriterija.

Tokom dužničke krize zemlje evrozone u hodu su stvarale nove instrumente za bolju koordinaciju makroekonomskih politika i u nadzoru banaka.

Nova rješenja stvorena u krizi pomogla su gospodarskom oporavku i posljednjih godina proračunski deficiti u svim zemljama članicama u dopuštenim su okvirima, javni dug je također u padu, ali je i dalje, prema podacima iz drugog kvartala ove godine, u 14 zemalja članica iznad 60 posto BDP-a.

Izvor: N1