FRONTAL: Profesore Šećiboviću, koliko je zaista duboka kriza visokog obrazovanja u BiH?

ŠEĆIBOVIĆ: Kriza visokog obrazovanja nastala je kao posledica dugotrajnog procesa tranzicije u društvu i izbjegavanja opredjeljivanja kojim putem će krenuti akademska zajednica BiH. To je dovelo do toga da osnovni postulati visokog obrazovanja ne funkcionišu na način koji može društvu obezbijediti prosperitet, što je osnovna funkcija visokog obrazovanja.

Šta to znači? Da bi uopše visoko obrazovanje moglo funkcionisati, u pratnerskom odnosu moraju biti pojedinci (studenti) – institucije (univerziteti i visoke škole) – država (sa njom i poslodavci) – i od skora, međunarodna zajednica (ovdje recimo Bolonjski proces). Ako jedan segment ne ispunjava svoje zadatke u ovom partnerstvu, sistem visokog obrazovanja prvo počinje da zaostaje,  ide po svojoj inerciji (to smo imali od rata do 2015) i zatim počinje njegovo urušavanje. Najvidljivi rezultat urušavanja su prazni državni univerziteti (to je lako vidljivo, jer su finansirani iz budžetskih sredstava), pa onda privatni (koji će jedno vreme biti fleksibilniji, a onda se polako zatvarati). 

Drugi,  vidljivi rezultat ove krize je nestanak motivacije kod studenata za studiranjem i nagli odlazak najboljih na strane univerzitete. Prosječni će se duže zadržavati i sa mukom završavati studije, dok će najlošiji studenti bježati na problematične privatne univerzitete i kupovati diplome. 

Time će nam se suštinski urušiti očuvanje ljudskih resursa, koji će dovesti do ukupnog društvenog zaostajanja. Najlošiji sa kupljenim diplomama preplaviće velike sisteme i dovesti do njihovog nefunkcionisanja.

FRONTAL: Obzirom na to što smo upravo rekli, s pravom se može postaviti i pitanje: Može li onda uopšte biti takve vrste partnerstva u ovakvoj, dejtonskoj BiH?

ŠEĆIBOVIĆ: Naravno da može. Ali problematikom partnerstva u visokom obrazovanju moraju da se pozabave stručnjaci, a ne rektori, prorektori ili političari. Partnerstvo i strategijsko upravljanje u visokom obrazovanju su stručni i vrlo složeni poslovi. Partnerstvo zahtijeva poznavanje pravljenja sistemskih dokumenata, a mi nemamo ni ljude za to, niti jedan takav dokument. Ti sistemski dokumenti zasnivaju se na obrazovnim alatima (gdje većinu mi i ne primjenjujemo kako treba, a to su kompetencije, ishodi obrazovanja, kvalifikacije, diplomski atributi itd.). Ako to uradimo oni će naći modus da Dejton ne mora biti problem. Na žalost, mi tih stručnjaka imamo svega 5 -6 i oni su u suštini marginalizovani, te se uglavnom bavimo improvizacijom i vulgarizacijom međunarodnih zahtijeva. 

Veliki je problem ugroženost i zatvorenost državnih univerziteta. Oni su naročito ugroženi zato što su preskupi i nemaju mogućnost stvaranja adekvatnog finansiranja iz drugih izvora (nauka, saradnja sa privredom, cjeloživotno obrazovanje). Pogledajte analizu Ernst & Young kompanije o finansiranju australijskih univerziteta, pa će te videti da i ta zemlja ima problem sa finansiranjem univerziteta u ovom kapacitetu, a onda možete misliti kako to izgleda kad vas finansiraju entiteti i kantoni. Dakle, državni univerziteti će se nastaviti selektivno smanjivati, a zatim će ih političari prepustiti privatnicima. Biće masovnog otpuštanja profesora, i vulgarizacije samog sistema učenja. To se već događa sa Bosanskim jezikom na Džemalu Bijediću, sa pojedinim smjerovima na univerzitetima u Tuzli, Istočnom Sarajevu, Banjaluci, na Ekonomiji na Sveučilištu u Mostaru, Zenici, i naravno u Sarajevu na Pravnom fakultetu.

FRONTAL: Sve o čemu govorite ustvari se najviše tiče mladih ljudi koji nastavljaju da odlaze iz BiH? Koliko je samo visoko obrazovanje krivo za to?

ŠEĆIBOVIĆ: Najveći krivci su politika i akademska zajednica. Akademska zajednica je morala već prije 7 ili 8 godina da reaguje na ovu pojavu, i to pobunom protiv gluposti koje slušamo svaki dan kada su u pitanju rješenja o nezaposlenosti, standardu itd. Na žalost, ovdje svako gleda samo sebe. Naučne ustanove u BiH su morale da traže formiranje državnog Centra za očuvanje ljudskih resursa pri Ministarstvu civilnih poslova ali po evropskom modelu (sa domaćim i stranim ekspertima), što znači sa ingerencijama da Parlamentu BiH i Vijeću ministara predlaže rješenja. Da smo imali takav Centar onda bi vodili računa o sistemu, te se ne bi se desilo ovo sa Agencijom za akreditaciju i osiguranje kvaliteta (HEA) da bude odbijena od strane evropske agencije zbog neadekvatnog upravljanja i sistemskih grašaka. I dalje ništa ne činimo da otklonimo primjedbe Evropske agencije (ENQA). Umjesto toga, mi slušamo svađe i prepucavanja profesora i političara o tome ko je kriv. Mi i dalje nemamo ni primjenu standarda, niti dobre zakone. 

Neznanje političara ogroman je problem u BiH, a to prikrivaju improvizacijom, manipulacijom, samohvalisanjem itd. Zato očuvanje ljudskih resursa, odnosno, zaustavljanje odlaska mladih nije samo ekonomsko ili političko pitanje, to je sistemski problem, koji se samo multidsciplinarnim naučnim pristupom može riješiti. Na žalost, mi za to sada nemamo uslove, niti društvenu atmosferu,  jer pored nedostatka političke volje, nema ni interesovanja naučne zajednice.

FRONTAL: Zbog čega ćuti akademska zajednica?

ŠEĆIBOVIĆ: Političari su uglavnom korumpirali akademsku zajednicu i ona više ne govori istinu narodu, a i ne brani ni akademske slobode i slobodu govora na univerzitetima. Sedamdesetih godina prošlog vijeka bilo je više slobode govora na univerzitetima. Ako nema kritičke misli na univerzitetima, onda ta akademska zajednica ne postoji.

FRONTAL: Gde je onda, po vašem mišljenju, rješenje?

ŠEĆIBOVIĆ: Primjena izmijenjenog Makronovog koncepta, a to je mreža univerziteta i istraživačkih centara i formiranje akademske komore BiH.

FRONTAL: Možete li nam pobliže objasniti na šta tačno mislite kada kažete “akademska komora BiH”?

ŠEĆIBOVIĆ: To je zamišljeno od grupe istraživača kao samostalno državno tijelo koje čine profesori i saradnici svih univerziteta, i čiji je osnovni zadatak licenciranje nastavničkog posla. Komora je tijelo koje licencira nastavnike da predaju pojedine predmete, po posebnom sistemu i to strogo prema međunarodnim standardima. Tijelo bi finansirala isključivo parlamentarna skupština i ono bi imalo za cilj da uvede digitalizaciju u sistem akademske zajednice i na taj način da počne da se ozbiljno bavi standardima učenja i načinima predavanja po određenim oblastima. Danas, kada mi (moja grupa istraživača) istražujemo programe u visokom obrazovanju namijenjenje tržištu rada, i to radimo isključivo sa stranim institucijama, uglavnom se bavimo novim formama učenja i motivacijom. Kod nas je druga priča-svi se bave finansiranjem institucija i što manjim angažmanom profesora na njima (a da bi se mogli baviti svojim privatnim poslovima). 

FRONTAL: Ima li mjesta optimizmu? Mogu li se, barem u dogledno vrijeme ideje takve vrste sprovesti u BiH?

ŠEĆIBOVIĆ: Ne, nisam preveliki optimista zato što kod nas nema standarda u odnosu na inovacije i prijenos znanja. Pored toga, svako se ovdje proglašava tumačem i sudijom svih ideja. Uglavnom, to su oni koji jako malo znaju kako upravljati sistemima u obrazovanju ili zdravstvu. A još kada bi pomenuli digitalizaciju procesa obrazovanja i uvođenje evropskih standarda, vidjeli bi ste da postoji veliki broj njih koji će reći-šta će to nama. I tu je problem! Zato će nam mladi i dalje odlaziti, a mi tavoriti u tvrđavi neznanja čudeći se što nema promjena.

Autor: Denis Čarkadžić