Nakon kapitulacije Kraljevine Jugoslavije, Isa Mandarić, pilot kraljevskog vazduhoplovstva, uspio je posle mnogih peripetija da se nastani u Zemunu, samo dan prije nego što ovaj grad postao dio Nezavisne države Hrvatske. Tu su Mandarići preživjeli četiri teške godine okupacije i dočekali oslobođenje Beograda. A samo tri dana kasnije, 23. oktobra 1944, partizanska komanda je pozvala sve stare pilote kraljevskog vazduhoplovstva da se jave u komandu u Pančevu i pomognu u oslobađanju zemlje od okupatora.

Isa Mandarić

– Kao čovjek koji je čitav život posvetio avijaciji, otac je bio presrećan. Posle četiri godine ponovo mu se pružala prilika da leti. Bio je 25. oktobar kada smo ga majka, brat i ja ispratili za Pančevo, ne znajući da odlazi u smrt. Nedelju dana kasnije saznali smo da su otac i još 71 pilot u noći između 29. i 30. novembra sa rukama vezanim žicom odvedeni na Stratište kod sela Jabuka, spušteni do Tamiša i tu streljani. Dakle 72 pilota, sve bolji od boljeg, streljani su bez ikakvog razloga, samo zato što su u jednom periodu služili kralju i otadžbini – sjeća se Dušan Mandarić, koji je tada imao osam, a njegov brat deset godina.

Dušanova majka Desanka tri puta je odlazila u Pančevo, ali za partizansku komandu piloti kao da nikada nisu postojali. A onda je u kuću Mandarića došao jedan čovjek i rekao: „Nemojte više tragati za mužem. Te noći kad je odveden na streljanje, bio sam s njim u sobi. Bio je uplašen i uplakan jer kod kuće ima ženu i dvoje male dece. Ja sam se preko veze spasao.“

Više od šest decenija kasnije, jula 2007, Dušan Mandarić je posjetio Istorijski muzej u Pančevu i podnio zahtjev da mu se omogući uvid u svu dokumentaciju iz oktobra 1944. Rečeno mu je da Muzej o slučaju strijeljanih pilota kraljevske avijacije ne posjeduju nikakvu dokumentaciju. A nakon formiranja vladine komisije koja je trebalo da pregleda arhive i utvrdi spiskove ubijenih bez suđenja od 1944. do 1946, državni sekretar u Ministarstvu pravde Slobodan Homen izjavio je da će se pomno raditi na slučaju strijeljanih pilota, ali od toga nije bilo ništa.

Za utvrđivanje pune istine o sudbini 72 pilota zalaže se i predsjednik Vazduhoplovnog saveza Srbije Labud Bulatović. A inicijator čitave akcije, padobranac i novinar Danko Vasović kaže:

– Pozivam Vladu i Parlament da učine sve da se ovim čestitim ljudima barem obeleži grob i posmrtno vrate profesionalna i građanska prava. Da bi stvorili jednog pilota potrebno je 24 godine. A ovde je likvidirana čitava klasa. To nijedna zemlja nije u stanju da nadoknadi. Sramno je da se 73 godine ćuti o tako velikom zločinu.

Ko je odlučivao o njihovom životu ili smrti opisuje pilot Kosta Aćin u svom djelu „Spomenica palih Srba vazduhoplovaca 1941-1945″ strana 262. izdato u Vašingtonu godine 1975. To je bilo Vijeće u sastavu: Franjo Pirc, pukovnik Kraljevskog vazduhoplovstva, kasnije general Pavelićeve NDH a potom general i prvi komandant vazduhoplovstva Titove Jugoslavije; Božo Lazarević, pilot, kasnije Titov general; Milan Simović Zeka, vazduhoplovni narednik, kasnije general; te izvjesni Gavro Škrivanić.

U toj knjizi još piše da su krajem 1944. oficiri kraljevskog vazduhoplovstva pozvani da se jave na dužnost u Komandu vazduhoplovstva u Zemunu, odakle su prebačeni na pomoćni aerodrom Lisičji jarak gdje su saslušavani i strijeljani u blizini Jabuke kod Pančeva. Na tom mjestu se danas nalazi spomenik Stratište posvećeno Srbima, Jevrejima i Romima koji su ubijeni od strane Nijemaca, ali nikakvo obilježje ne postoji za strijeljane pilote.

Izvor: sedmica.me

Piše: dr Predrag Ristić