Javno-privatno partnerstvo ekonomski je model dugoročnog udruživanja potencijala dva sektora u kojem svaki od njih u partnerstvo unosi ono najbolje što ima. Takvo ekonomsko udruživanje najčešće se sklapa u projektima izgradnje infrastrukture u kojima se dinamizam privatnog sektora kombinira sa dugoročnom ekonomskom sigurnošću javne uprave.

Javno-privatno partnerstvo moguće je, kažu sagovornici Al Jazeere, samo onda kada postoji ekonomska opravdanost zajedničke aktivnosti i u slučaju kada su oba partnera finansijski u stanju podnijeti teret zajedničkog ulaganja u određeni projekat. Profitabilnost projekta i podjela finansijskog rizika osnovni su motivi zajedničkog djelovanja.

Model budućnosti

Profesor Ekonomskog fakulteta u Sarajevu Veljko Trivun kaže da je javno-privatno partnerstvo model budućnosti jer on omogućava da se na dugoročnom planu investiraju sredstva u velike projekte, a u ovakvom udruživanju kapitala prednjače razvijene zemlje Zapada.

„Ovo je zaista ekonomski model budućnosti posebno kada se vidi kakav je ekonomski rast ovih projekata. U 2015. u zemljama EU izvedeno je 15,8 milijardi evra ovih projekata. Možemo reći da je to više nego BDP BiH, koji je okvirno 14 milijardi evra. U zadnjem izvještaju EPEC-a (evropski ekspertni centar za JPP) rast projekata u prvih šest mjeseci 2016. bio je veći za 77 posto u odnosu na 2015. godinu. Takođe, primjera radi, u SAD-u se smatra da će najveći poticaj privredi SAD-a biti rast projekata JPP-a (oni to zovu 3Ps). Ili, primjera radi, Turska će početkom 2018. pustiti autoput Izmir-Istanbul vrijednosti 10,25 milijardi eura. To će biti najvrjedniji projekat JPP-a u svijetu“.

Koncesija

Danas uveliko rasprostranjen model javno-privatnog partnerstva može se ispoljavati u tri osnovna modela od kojih je najčešći koncesija, kaže ekonomski analitičar iz Zagreba Damir Novotny. Pored toga, ekonomska praksa poznaje još dva modela javno-privatnog partnerstva i oba su, prema iskustvu, pokazala dobre ekonomske i finansijske rezultate. Za koncesijski tip javno-privatnog partnerstva Novotny kaže:

„Ako se radi o obliku npr. koncesije, kao što je primjer izgradnja aerodroma u Zagrebu, gdje je na infrastrukturu koja je postojala i bila u vlasništvu državne kompanije, odnosno države, privatni  investitor izgradio novi aerodrom - to je koncesijski tip. Ili, izgradnja autoputa, što smo imali u Istri, gdje su francuski investitori zajedno sa domaćim privatnim investitorima gradili autoputeve. Na sličnom principu je izgrađen tunel ispod La Manchea između Velike Britanije i Francuske“.

Fiat u Kragujevcu

Drugi i treći tip javno-privatnog partnerstva, objašnjava dalje Novotny, podrazumijevaju ekonomske modele u kojima je povezanost između dva sektora strukturalnija i u kojima se zajednički novac ulaže u projekte koji nisu isključivo gradnja infrastrukture.

„To je tip partnerstva gdje privatni partner gradi neku infrastrukturu, npr. sportske dvorane, autoputeve i aerodrome i onda ih nakon nekog određenog broja godina eksploatacije predaje u ruke državnom sektoru. Treći primjer je kada su javni i privatni sektor partneri u preduzetničkoj aktivnosti. Takvih primjera ima dosta u Evropi gdje državni sektor učestvuje zajedno sa privatnim sektorom u nekim firmama. To je čest slučaj i u Hrvatskoj, Mađarskoj, Sloveniji, a u Srbiji je takav primjer Fiat, koji je zajedno sa državom napravio novu fabriku automobila u Kragujevcu“, pojašnjava Novotny.

Koncesionarstvo je najrasprostranjeniji vid javno-privatnog partnerstva i to je model koji bi se mogao uspješno koristiti u aktiviranju blokiranih državnih ekonomskih potencijala. Profesor ekonomije iz Sarajeva Vjekoslav Domljan kao primjer, gdje bi takva vrsta partnerstva bila izuzetno uspješna, navodi mostarski aerodrom, koji, duže od dvadeset i pet godina, ne ostvaruje ekonomske rezultate primjerene njegovim poslovnim mogućnostima. U takvim slučajevima uvođenje privatnog kapitala dovelo bi do ekonomskog oporavka i aktiviranja daljnjih ekonomskih potencijala preduzeća iz državnog partnerstva.

Aerodrom u Mostaru

„Tad je rješenje javno-privatno partnerstvo, preciznije davanje OMO [aerodroma] pod koncesiju. Dovoljno je da Grad Mostar digne ruke od OMO pa da OMO i regija Hercegovine procvjeta. Grad je već mogao za 20 godina primati koncesionu naknadu i imati čist prihod u budžetu, umjesto da daje subvencije tj. ima rashode u budžetu. I nakon 20 godina, koliko obično iznosi koncesiono razdoblje, već bi dobio „osedlanog konja“. No, Grad Mostar, koji više brine o interesima kamarile, nego o interesima građana, to nije učinio, a niti građani protestiraju zbog toga. Mnogi od njih idu mirno u Tuzlu i odatle lete“.

Domljan ističe i drugu stranu takve vrste partnerstva, upozoravajući da javno-privatno udruživanje, koliko god ga ekonomisti hvalili i koliko god pobrojali uspješnih primjera, može biti zloupotrebljeno, a projekti koji se vode u takvom vidu udruživanja veoma neuspješni. Javno-privatno partnerstvo često je krinka za finansijske mahinacije u kojima krajnji korisnici usluga mogu biti oštećeni.

Loše strane partnerstva

„Kad postoje nepovoljni uslovi (niska transparentnost djelovanja, što vidimo  kod javnih nabavki, nerazvijeno zakonodavstvo i regulativa partnerstva, niski standardi korporativnog upravljanja, nepostojanje vladavine prava, neposjedovanje iskustva i znanja za zaključivanje kvalitetnih ugovora), lako se desi da projekt javno-privatnog partnerstva bude projekt koji objedinjuje najgore od javnog i  najgore od privatnog sektora, koje se svodi na izvlačenje kapitala iz javnog sektora i povećanje cijene za korisnike usluge na dobrobit privatne kompanije i uvijek uz „partnerstvo“ javnih vlasti“.

Domljan kaže da je projekte javno-privatnog partnerstva najbolje razvijati od manjih projekata prema većim i složenijim i na tom putu koristiti praktična znanja koja se nauče u zajedničkom radu.

„Stoga je dobro početi razvijati ovu vrstu projekata kroz pilot projekte participacije privatnog sektora (u vidu ugovora o usluzi i ugovora o upravljanju, kasnije u ugovorima o lizingu i ugovorima o koncesiji) odnosno kroz projekte na lokalnoj razini i postepeno napredovati k višim razinama i složenijim vidovima JPP-a. Time bi svi stjecali iskustva i znanja –  domaće privatne firme u upravljanju i izgradnji infrastrukture  javne i regulatorne agencije u izgradnji pravnog i regulatornog okvira“, zaključuje Domljan.

Kina najbolji primjer

Javno-privatno partnerstvo je veoma raširen model finansijskog udruživanja u svijetu, a njegova očita ekonomska korist najbolje je vidljiva u razvoju kineske privrede, jer je to država, kako kažu sagovornici Al Jazeere, koja se najviše oslanja na takvu vrstu ekonomskog udruživanja.

Zemlje zapadne Evrope i SAD sve više pribjegavaju takvoj vrsti ekonomskog udruživanja, a razlozi za partnerstvo su više nego očiti. Privatni sektor unosi u partnerstvo finansijsku i ekonomsku fleksibilnost i dinamiku, dok drugi partner osigurava poštenu regulaciju i pravičan pravni sistem djelovanja.

Bosna i Hercegovina i regija trebale bi što više insistirati na jačanju modela javno-privatnog partnerstva, jer je to dobar način da se potaknu šire ekonomske aktivnosti. Naravno, kažu sagovornici Al Jazeere, uz jasno definisane uslove partnerstva i uzajamno poštivanje.

Izvor: Al Jazeera