Izraz „plava banana“ je nastao 1989.godine nakon pada Berlinskog zida kako bi opisao rad francuskog geografa Rogera Bruneta koji je uz pomoć plavog svjetla kreirao industrijsku mapu Europe koja je u noći vidljiva iz svemira i koja se savija od Engleske do Italije preko Holandije, Belgije, Zapadne Njemačke i Švajcarske.

Brunet je bio zabrinut da francuska vrlo centralizovana ekonomija sa središtem u Parizu polako nestaje sa ove mape.

On je razvio koncept kojim je želio natjerati vladu da uloži finansijska sredstva u povezivanje Pariza, Lyona i Marseillea sa ovom visoko urbanizovanom industrijskom okosnicom Evrope koju čini oko 110 miliona ljudi.

Industrijska geografija starog kontinenta se, četvrt vijeka kasnije, potpuno preobrazila. Nova industrijska slika Evrope više liči na zlatnu nogometnu loptu koja se proteže od juga Njemačke prema Poljskoj, Mađarskoj, Češkoj, Slovačkoj, Austriji i Rumunskoj.

„Došlo je do velikog premiještanja i koncentracije prema centralnoevropskoj proizvodnoj jezgri“, rekao je Michael Landesmann, naučni direktor bečkog Instituta za međunarodne ekonomske studije.

Bivše komunističke zemlje koje su se pridružile Evropskoj uniji 2004. i 2007. godine su postale produžnica njemačke proizvodne linije i nisu više samo dobavljači sirovina i komponenti već i sastavljaju automobile i druge industrijske strojeve.

Broj zaposlenih u proizvodnom sektoru opada širom Evrope zbog raspodjele radne snage i to najviše u Britaniji, Belgiji i Francuskoj gdje je ekonomska kriza iz 2008. godine ubrzala trend potaknut globalizacijom opskrbnih lanaca.

Pomak u trgovinskoj bilanci unutar 28 zemalja članica EU u deceniji od pristupanja istočnih zemalja nam pruža izvrsnu ilustraciju tog trenda.

Zlatna nogometna lopta

Područje koje pokriva zlatna nogometna lopta- Njemačka, Nizozemska, Češka, Slovačka i Rumunska- je povećalo svoje učešće u trgovini unutar EU za ukupno 5,3 ofsto u periodu od 2004.do 2013.godine, što je posljednja godina za koju su objavljeni podaci. Najveći dobici su zabilježeni u Njemačkoj i to 2,2 odsto.

U istom tom periodu Atlantska regija koja obuhvaća Britaniju, Francusku, Irsku, Španiju i Portugal je izgubila 4,4 odsto učešća na tržištu unutar EU pri čemu su najbolje prošle Španija i Britanija. Italija je takođe izgubila 1.7 odsto.

Postavlja se pitanje koliko su ovi podaci bitni. Radna mjesta u industrijskom sektoru su zamijenjena sve većim brojem mjesta u poslovnom sektoru, posebno u Britaniji koja je nedavno pretekla Francusku kao druga najveća ekonomska sila u EU.

Radna mjesta u industrijskom sektoru u razvijenim ekonomijama postaju sve više specijalizovana dok su se poslovi za koje nije potreban visoki nivo umijeća preseljeni na područja sa nižim troškovima rada.

U ekonomiji znanja mjesto nije pretjerano bitno i industrijska postrojenja se mogu ugasiti kao što se krajem 20. vijeka desilo sa rudnicima ugljena i čeličanama.

Ipak, Njemačka je izgradila ekonomsku dominaciju u Evropi održavanjem najveće proizvodne baze.

Međutin, zabrinjavajuće je to, kako kaže Landesmann, što se evropska južna periferija odvojila od industrijske jezgre otkada je dužnička kriza evrozone prisilila Grčku, Španiju u Portugal da zatraže pakete pomoći za svoje vlade i banke.

„Periferija i regioni sa nižim prihodima nisu povezani sa ovom industrijskom mrežom. To se neće lako promijeniti i nije samo problem u tečaju,“ kaže Landesmann.

Politički plan akcije

Ekonomisti previše olako pretpostavljaju da će se ovakvi trendovi vremeno uravnotežiti, kaže Landesmann i dodaje da gubitak proizvodnih kapaciteta na evropskim južnim rubovima zahtijeva jasan politički plan akcije kako bi se povećala izvozna sposobnost perifernih zemalja.

Međutim, nije baš sve tako tmurno.

Najnoviji podaci Evrostata, statističke kancelarije EU pokazuju da je izvoz iz Španije, Portugala i Irske ponovno u porastu. Irska je najbrže rastuća ekonomija u evrozoni prošle godine sa 4,8 odsto rasta, a španska ekonomija je takođe zabilježila porast od 2 odsto, a španska vlada konačno počinje rješavati pitanje masovne nezaposlenosti.

Američki automobilski divovi Ford i General Motors su investirali u proizvodnju automobila u Španiji. Ironično je da je Španija zbog velikog povećanja produktivnosti povećala svoje učešće u evropskom bruto dohotku iako je izgubila mnogo radnih mjesta u industrijskom sektoru.

Ove promjene postavljaju zagonetku pred evropske zvaničnike i Evropsku investicijsku banku koja trenutno razmatra kako rasporediti 315 milijardi evra vrijedan investicijski fond koji je namijenjen za privlačenje privatnog kapitala u dugoročne infrastrukturne projekte.

Šta je onda rješenje? Da li je prioritet suzbiti ekonomske razlike između juga i sjevera, fokusirati se na smanjenje zavisnosti o fosilnim gorivima kao što je uvezeni ruski gas ili promovisati istraživanje i naučni razvoj u industrijskom srcu Evrope?

Iako priznaju da bi pokušaj da se preokrene plima industrijske koncentracije bio uzaludan, Vincent Aussilloux i Arno Amabile iz francuske vladine agencije France-Strategie raspravljaju u svom istraživanju o tome da EU treba usmjeriti strateška ulaganja u najdepresivnija područja.

Oni se takođe zalažu da se uspostavi fond Evropske unije iz kojeg će se davati krediti i subvencije za razvoj istraživanja, malih preduzeća i stručno usavršavanje u najsiromašnijim rubnim područjima.

„Ovo je politički imperativ kako bi se Evropa ponovo identifikovala sa pozitivnim, ka budućnosti usmjerenim projektima, a ne samo sa nametanjem štednje,“ kažu oni upozoravajući na to da bi sve veći industrijski jaz mogao izazvati političku eksploziju.

izvor: RSE