Pripadnici porodice Krulj u Mostaru žive od 18. vijeka, a možda i ranije. Svjedočanstvo ovoga su krstače Šćepana (1815), Staniše (1860) i Аnе (1881) Krulj na starom pravoslavnom groblju Pašinovac u Bjelušinama.

Spomenik Šćepana Krulja

Porodica Krulj o kojoj govori ovaj rad doselila se u Mostar oko 1850. godine iz ljubinjskog sela Ćukovci. Ova porodica je poznata po vinogradarstvu i vinarstvu. Čuveni su „Kruljevi podrumi“ u Donjoj Mahali u blizini Lučkog mosta. I sada su vidljivi ostatci podruma, a porodična kuća porodice Krulj je prodata i danas je hotel. Ovaj čuveni podrum je osnovao i utemeljio Risto Krulj u drugoj polovini 19. vijeka. Ristin sin Ljubomir je nastavio tradiciju svoga oca. Završio je trgovačke i vinogradarske škole u Ljubljani i Klosternajburgu. On je ostao u Mostaru baveći se vinarstvom i održavajući Podrume. Bio je član Trgovačko – obrtničke komore u Sarajevu. U jednom mandatu je bio Predsjednik Srpske kreditne banke u Mostaru, član Kotarskog vijeća za mostarski srez i dogradonačelnik Grada Mostara od 1929. do 1934. godine. Stradao je od ustaških fašista NDH 1941. godine.

Kruljeve podrume i vinograde su komunističke vlasti poslije Drugog svjetskog rata konfiskovale od vlasnika i pretvorili ih u društvenu svojinu.

Podrumi su i danas poznati u Mostaru. Naročito među starim mostarskim porodicama. Ono što je malo poznato jeste da su iz ove porodice, Ljubomirova braća: Uroš, Vukan i Gojko, te Urošev sin Vrleta. Oni su postali doktori nauka prije sto i više godina i zadužili naš narod svojim naučnim radom. Donosimo ovdje njihove životopise.

Dr Uroš Krulj (1875 – 1961)

Dr Uroš Krulj je rođen u Mostaru 11. oktobra 1875. godine od oca Riste i majke Riste rođene Bilić, koja je iz čuvene i ugledne srpske mostarske porodice Bilića.

Uroš je završio poznatu srpsku osnovnu školu u Mostaru, poznatiju kao “Škola pod košćelom”, koja je osnovana pri Srpsko Pravoslavnoj Crkvenoj Opštini Mostarskoj 1856. godine. Gimnaziju je završio u Novom Sadu 1895. godine, poslije čega je upisao studije medicine u Beču i uspješno ih završio 1902. i odbranio doktorsku disertaciju 1904. godine, takođe na Medicinskom fakultetu u Beču. Koliko nam je poznato, Uroš je prvi doktor medincinskih nauka iz Hercegovine.

Period od Uroševog rođenja u Mostaru 1875. do završetka školovanja u Beču 1904. godine, je vrlo buran istorijski period za srpski narod u Mostaru i Hercegovini. Rođen u godini kada se rasplamsao Hercegovački ustanak – “Nevesinjska puška”, a odrastao uz mostarske “Gusle” i mostarsku Srpsku crkvenu opštinu koji su se zajednički i energično borili protiv Austro – Ugarske okupacije, i otišavši u carsku prestonicu na studije, mladi Uroš je stasao u nepokolebivog borca, sa jasnom vizijom i ciljem, za opštenarodnu slobodu i budućnost naroda. Slobodarske ideje će ga kao studenta u Beču pokrenuti i svrstati u najzapaženije učesnike u protestima protiv austrougarskih proganjanja u Bosni i Hercegovini, svjestan da pripada naprednoj omladini, generaciji novoga kova, spremnoj na žrtve i u kojoj je osnovna snaga za oslobođenje Bosne i Hercegovine. Kao i mnogi mladi njegove generacije, svoje nezadovoljstvo odlukama Berlinskog kongresa da se Austrrougarskoj daje pravo da okupira Bosnu i Hercegovina na trideset godina, manifestuje protestima protiv okupatora.

Po završetku školovanja najprije biva gradski ljekar u Bijeljini 1905. godine, a uskoro prelazi u rodni Mostar. Pored ljekarskih obaveza, dr Uroš zajedno sa Jovanom Malićem pokreće list “Narod” u Mostaru. Uroš je vlasnik lista, a jedno vrijeme i urednik. List „Narod“ je nedjeljnik, koji redovno izlazi do aneksione krize kada je njegovo izlaženje obustavljeno, a dr Uroš Krulj odlazi u Švajcarsku sa nekoliko drugova priključivši se deputaciji sa zadatkom da ulože protest zbog aneksije Bosne i Hercegovine. Kada je aneksija priznata dr Uroš Krulj nastavlja sa drugovima političku borbu, a „Narod“ je prebačen u politički oživljeno Sarajevo. Iste godine dr Uroš se uključuje aktivno u politički život u Bosni i Hercegovini postavši član Srpske narodne organizacije (27.oktobar 1907), da bi 1910. godine bio izabran na njenom programu za poslanika u Bosanskom saboru u Trećoj kuriji za srezove Bosanski Novi i Prijedor. Uroš je imao i velike zasluge u borbi za crkveno – školsku autonomiju. Bio je potpredsjednik Eparhijskog savjeta za vrijeme hercegovačkog mitropolita Petra Zimonjića i član crkveno – školskog odbora Crkvene opštine Mostar.

Urošu je kao prekaljenom borcu za prava srpskog naroda i vezama sa Mladom Bosnom suđeno na veleizdajničkom procesu u odsustvu, jer je on po sarajevskom atentatu uspio preći u Srbiju. Učestvovao je cijelo vrijeme Prvog svjetskog rata u ratu kao ljekar srpske vojske. Poslije Prvog svjetskog rata Urošu će u novoj državi pripasti značajne funkcije. Bio je prvi ministar zdravlja Kraljevine SHS (1919 – 1929) i ban Zetske Banovine (1931-1932). U trenutku izbora za ministar zdravlja bio je sanitetski referent u Sarajevu i član Vlade nove države za Bosnu i Hercegovinu (1918 – 1919). Bio je član i pristalica Narodne radikalne stranke Nikole Pašića. Od 1929. do 1931.godine radio je kao ljekar u Sarajevu i bio je direktor sarajevske bolnice. Kao ban Zetske banovine ostao je upamćen po završetku modernog puta Cetinje – Budva i po otvaranju Narodnog pozorišta Zetske banovine na Cetinju. Biran je za člana Glavnog odbora Jugoslovenske nacionalne stranke 1933. godine. Više godina on je senator – podpredsjednik Senata Kraljevine Jugoslavije (1933 – 1941) i živi u Beogradu. I okupaciju je proveo u Beogradu ne vršeći nikakve funkcije.

Pored navedenih osnovnih podataka o društveno – političkom angažmanu dr Uroša Krulja vrijedno je istaći i njegov naučno – stručni i publicistički rad. Napisao je prikaz đačkog lista „Glas“, organ karlovačkog đačkog društva „Naša budućnost“. Poslije prvog broja to đačko društvo više nije postojalo. Redovi „Glasa“ bili su prepuni „južnog narječja”, što je dokaz, da cijene taj dijalekat srpskog jezika. List je uredio Milan J. Budisavljević. Krulj je kritikovao pjesmice J. Bute, a pohvalio je rad M.B.Ivanova „Muhamedanče“. Takođe, kritikuje iskazano pretjerivanje u književnom sastavu od Bosančića „Tuga”. Ukazao je na „budnu svijest srpske omladine“ i kritikovao neslogu: „Što sramotite srpsko ime i dajete njegovom neprijatelju priliku, da ga ruže. Vaše oduševljenje nalik je na barut, koji u čas plane, ali se odmah i ugasi“. Krulj, je za tvrdnju svojih riječi iznio stihove Laze Kostića: „Omladino, diko stara. Omladino, jade mlad. Kamo ona stara žara. Kamo onaj ruši grad?” Značajni su Uroševi radovi iz njegove struke (medicine). Među prvima je „Važnost higijene za državu i naciju“. To je tekst koji je autor izgovorio kao uvodno predavanje prilikom otvaranja Škole za zdravstveno prosvjećivanje u Sarajevu. Vrijedan pomena je i njegov rad: „Zdrave seoske kuće za Bosnu i Hercegovinu“. Uroševo najobimnije djelo je „Politika i rasa“, gdje se bavi nacijom i nacionalnim pitanjem, problemom rase, rasama Balkana i posebnim osvrtom na religiju i naciju. Vredno je napomenuti da problem rase autor sagledava u istorijskim i političkim okolnostima sa posebnim osvrtom na rase Balkanskog poluostrva i sa akcentom na Srbe i Hrvate koji su po njemu „ jedne te iste rasne kompozicije: osnovu sačinjava modifikovana slovenska rasa , a potku ilirska i ilirsko-keltska“. Osim stručnih medicinskih, dr Uroš Krulj je kroz svoj politički rad i djelovanje iznjedrio i neke političke spise.Najpoznatija su njegova dva rada: „Kriza parlamentarizma i njegova reforma“ i „Senatski govori“. U opširnom radu „Kriza parlamentarizma i njegova reforma“ dr Uroš Krulj se temeljno bavi demokratijom , kao principom vladavine. U knjizi „Senatski govori“ sabrani su govori i aktivnosti dr Uroša Krulja kao člana Senata Kraljevine Jugoslavije.

Kratak izvod iz biogrsfije dr Uroša Krulja nedvosmisleno upućuje na dva značajna interesovanja (usmjerenja) njegovog rada a to su zdravstvo, struka u kojoj je stekao najviši stepen obrazovanja (prvi doktor medicinskih nauka iz Hercegovine) i politika za koju se opredjelio iz studentskih dana i za koju ga vezuju sudbonosni događaji za Bosnu i Hercegovinu, a i Kraljevinu SHS i Jugoslaviju o kojima je svjedočio i bio učesnik. U organizaciji zdravstva ostavio je pečat neumornog, revnosnog državnog činovnika koji je, uz to ispoljio i pravu naučničku radoznalost i strast da traži ne samo odgovore na bolna pitanja koja su pratila zdravsto u povoju, već dubljim pristupom osvijetli čvorišne tačke struke i traži rješenja za goruća pitanja zdravstva u novostvorenoj državi, imajući na umu očuvanje onih niti koje su spajale narode koji su ušli u novu državu; učestvovali u njenom stvaranju. Zahvaljujući dr Urošu Krulju oformljena je prva hirurška bolnica u Hercegovini, tačnije u Mostaru 1923.godine na čelu sa doktorom hirurgom Feodorom Lukačem.

Poslije Drugog svjetskog rata dr Uroš Krulj je pao u zapećak novih komunističkih vlasti. Ostatak života proveo je u Beogradu, gdje je i umro 2. februara 1961. godine. U Beogradu je i sahranjen. Nosilac je Ordena svetog Save, koga mu je uručio srpski patrijarh Varnava Rosić.

Dr Vukan Krulj (1885 – 1916)

Doktor Vukan Krulj je treće po redu dijete čuvenog mostarskog vinara Riste Krulja i njegove supruge Riste rođene Bilić. Rođen je u Mostaru 1885. godine. U Mostaru je završio Osnovnu školu „Pod košćelom“ i Gimnaziju u Novom Sadu. Pravne nauke i doktorat iz istih završio je u Pragu. Bio je veliki prijatelj čuvenog Jefte Dedijera, Pere Slijepčevića i Vladimira Gaćinovića. Zajedno sa bratom Urošem i prijateljima osnovao je 1907.godine, i bio je glavni urednik čuvenog mostarskog lista “Narod”. Bio je vrlo aktivan i zapažen član Mlade Bosne, i ako je bio državni činovnik. Po aneksiji Bosne i Hercegovine, momentalno je dao ostavku na državnu službu. Pomogao je osnivanje Srpske centralne banke za Bosnu i Hercegovinu.

Teško se razbolio i otkazali su mu oba bubrega. Umro je i sahranjen u Lezenu u Švajcarskoj, aprila mjeseca 1916. godine. Opijelo mu je služio sveti vladika Nikolaj Velimirović, a besjedu na sahrani održao je čuveni Pero Slijepčević. Njegove kosti su prenesene i sahranjen je u Mostaru na srpskom pravoslavnom groblju u Bjelušinama 13. avgusta 1934. godine.

Dr Gojko Krulj (1891 – 1983)

Doktor Gojko Krulj rođen je u Mostaru 18. avgusta 1891. godine kao najmlađi sin Riste Krulja. Majka mu je Rista rođena Bilić, a braća Uroš, Ljubomir i Vukan. Osnovnu školu završio je u Mostaru, a Gimnaziju u Novom Sadu. Studije ekonomije završio je u Gracu, a doktorirao je u Lajpcigu na temu agrarne reforme u Kraljevini SHS, 1923. godine. Jedan je od osnivača Balkanskog instituta u Beogradu. Autor je mnogih naučnih radova, a jedno od njegovih najpoznatijih djela je „Gradska privreda u Bosni i Hercegovini“ – (Sarajevo 1919). Bio je prvi urednik obnovljenog glasila Pregled koji je pokrenut u januaru 1927. godine, “kao nastavak predratnog Pregleda, s ciljem da “prati aktuelni, socijalni, kulturni i književni život”. Gojko je bio izdavač i urednik Pregleda do 1932. godine.

Umro je i sahranjen u Beogradu u 93-oj godini života 1983. godine. Nije imao djece.

Dr Vrleta Krulj (1913 – 1989)

Vrleta Krulj je sin dr Uroša Ristinog i majke Joke rođene Šantić. Rođen je u Mostaru, 18. avgusta 1913. godine. Kršten je u Sarajevu 31. oktobra 1913. godine. Osnovnu školu i Gimnaziju, završio je u Beogradu. Studije prava i doktorat iz pravnih nauka odbranio je u Parizu u Francuskoj na Univerzitetu Sorbona.

Po završetku školovanja Vrleta je počeo raditi u sudstvu. U toku Drugog svjetskog rata pridružio se i aktivno učestvovao u narodnooslobodilačkoj borbi. Poslije rata radio je u Sudu u Mostaru i Sarajevu kao sudija. Poslije Rezolucije INFORBIRO-a i sukoba Staljin – Tito, Vrleta je označen od strane zavidnih kolega kao protivnik KPJ i osuđen je troipogodišnjom robijom na Golom otoku. Poslije golootočke golgote od 1952. godine, Vrleta se nastanio u Beogradu. Tek krajem pedesetih i početkom šesdesetih godina dr Vrleti je omogućeno javno bavljenje svojom strukom – pravom.

Tada kreće njegova sjajna akademska karijera. Jedan je od najzaslužnijih za osnivanje i utemeljenje Pravnog fakulteta u Nišu 1960. godine. Do 1973. godine bio je profesor istog držeći katedru Privrednog prava.

Autor je brojnih naučnih radova iz oblasti prava, a najpoznatija djela su mu: „Pravo platnih sporazuma“ 1964, „Promenjene okolnosti i ugovorna odgovornost – nemogućnost ispunjenja, viša sila, klauzula “Rebus sic stantibus”“ 1967, „Svojina na delovima zgrada (etažna svojina) i izgradnja stambenih zgrada (stanova) neposredno za tržište“ 1969, „Dejstva ugovora o kupoprodaji – svojina, predaja, rizik, cena“ 1972, „Novac i novčane obaveze u unutrašnjem i međunarodnom pravu“ 1973, „Instrumenti plaćanja u savremenom prometu – virman, ček, kompenzacija“ 1975, „Pravni režim i oblici koncentracije u privredi“ 1978, „Sloboda ugovaranja prema zakonu o obligacionim odnosima“, „Istorija diplomatije – od francuske revolucije do II svetskog rata“…

Umro je u Beogradu 10. januara 1989. godine.

Sveštenik Radivoje Krulj
Izvor:nasahercehovina.info