Danas se ’68. pamti kao vrhunac studentskog bunta i kao osnov koji nam daje za pravo da upiremo prstom u prošlost i sa divljenjem ukazujemo na junačke poduhvate mladog stanovništva. Ta ’68. je naravno bila mnogo više. Ona se sažimala u janusovskom dvoličju gdje je jedna strana predstavljala kraj, i to onog sistema vrijednosti i nade u oporavak koji je bio postavljen nakon Drugog svjetskog rata, a druga, početak, stvaranje novog doba, nekog tipa istorijske progresije koja gazi vrijeme pred sobom ne pitajući za prethodnost. Bila je to godina revolucije koju je, između ostalog, nekako stidljivo i prikriveno pokretalo i hranilo pitanje visokog obrazovanja. U svojoj knjizi 100 godina socijalizma: zapadnoevropska ljevica u XX vijeku, Donald Sassoon navodi ogromno nezadovoljstvo studenata zbog stanja u kom se nalazilo evropsko visoko obrazovanje. Do kraja 1960-ih godina na Univerzitetu u Rimu je upisano preko 60 000 studenata, iako je sama infrastruktura, u najboljem slučaju, mogla da podnese svega nekoliko hiljada ljudi. Walter Laquer je iznio tvrdnju kako su „studentski protesti 1960-ih djelimično bili izazvani hipertrofijom univerziteta i rezultirajućim nedostacima u visokom obrazovanju“. U takvoj situaciji, unaprijeđenje fakultetske infrastrukture je bio neminovan zadatak kom su se državne vlade morale posvetiti.

Državno prilagođavanje infrastrukturnim uslovima poklopilo se sa enormnom studentskom zainteresovanošću za humanistiku i društvene nauke. Unaprijeđenje tih fakulteta je bilo mnogo jeftinije za evropske vlade u odnosu na finansiranje izgradnje fakulteta prirodnih nauka za koje je pored ovih „osnovnih sredstava“ bilo potrebno uložiti i dodatne novce za opremanje istih skupocjenom opremom. Kako i sam Sassoon navodi, za držanje lekcija na katedri za istoriju nije bila potrebna dodatna oprema; štaviše, stil poučavanja istorije se suštinski i nije promijenio od vremena Tukidida. Znanja koja su studenti dobili na humanističkim katedrama omogućilo je stvaranje niza građanskih pokreta (koji su sada baratali potrebnim znanjima o svom položaju i karakteristikama), pomoću kojih su uveliko pomjerene granice građanskih prava i sloboda i koje su dovele do civilizacijskih promjena koje su do tada smatrane nezamislivim. Međutim, ovakav ekonomski pristup infrastrukturnom problemu od strane države stvorio je i faktičku razliku između prirodnih i društvenih nauka koje više nisu bile razdijeljene samo na osnovu metodoloških razlika.

Studentska masovnost u društvenim naukama postepeno je razbijala vijekovno ustaljene prakse sticanja znanja. Iako su najstariji univerziteti u Evropi nastajali od XI vijeka, „dolazak do znanja“ je bio poprilično ograničen. Univerziteti nisu bili samo mjesta za sticanje naučnih ideja nego su dugo bili i isključivi istinski autoriteti za njihovo unaprijeđivanje. Pismenost je zasigurno bila preduslov, ali dolazak do znanja je bio umnogome vezan za pohađanje univerziteta. Drugim riječima, istina je da se poučavanje istorije nije promijenilo od vremena Tukidida, ali ono je bilo ograničeno na poprilično mali broj ljudi. Nedovoljnost broja obrazovanih je samim tim uvećala društvenu važnost te šačice postojećih znalaca, iako je podrška bogatih mecena bio uslov bez kog se nije moglo za umne ljude.

Klica promjena je dala svoje prve plodove sa ’68-om. Sistem obrazovanja koji je vijekovima bio ograničen na uzak broj ljudi i koji je zbog toga pokazivao i tromost svog razvijanja, postao je oslobođen, omogućujući praktički svima priliku da stiču znanja. Takvo povećanje broja studenata dovelo je i do svojevrsnog docnijeg obezvrijeđivanje autoriteta obrazovanog čovjeka, koji se morao naviknuti na (ne)opravdano preispitivanje i kritiku njegovog znanja. Jedan od preduslova one čuvene opaske o Tukididu je sada bila ispunjena – znanje je postalo globalno unutar društvene stratifikacije. Univerziteti su dobili svoj kvantitet, svoju brojnost sa povećanjem broja studenata, ali je kvalitet pristupanju društvenim naukama ostao isti. Isti je ostao i način poučavanja znanja u oblastima društvenih nauka.

U takvoj situaciji kada je ponuda obrazovanih ljudi postepeno počela da bude veća od potražnje za istima postavilo se pitanje autoriteta. Trenutna COVID kriza je pokazala koliko je društvo nepovjerljivo prema naučnicima koji svoju autoritativnu poziciju crpe iz univerzitetskog obrazovanja. Kako se danas naučni kurikulum društvenih nauka praktički uniformisao, pa tako studenti ekonomije na dvije različite tačke planete crpe praktički ista znanja iz ove oblasti, postavilo se pitanje gradiranja znanja. Na koji način je izvršena stratifikaciju autoriteta, odnosno da li je uopšte potrebno i vršiti njihovu hijerarhizaciju, ukoliko se znanje praktički izjednačilo širom planete. Kako to i Andrić pita u Travničkoj hronici – „zašto da moja misao, dobra i prava, vredi manje od iste takve misli koja se rađa u Rimu ili Parizu? Stoga što se rodila u dumači koja se zove Travnik?“

Transformacija koja je izvršena na vodećim univerzitetima odnosi se zaokret iz faktografskog poučavanja i učenja ka jednom istraživačkom i kontekstualnom. Drugim riječima, istorijskim pitanjima se, na primjer, više primarno ne pristupa sa pitanjem kada se nešto desilo, nego zbog čega se nešto desilo. Ovakav istraživački pristup nauci jeste i ono što ju je obogatilo, proširujući područja interesovanja koja ranija nisu postojala, ali je pri tome stvorilo i hiperinflaciju naučnih radova gdje je sada teško zbog te brojnosti izvršiti trijažu materijala i izvući ta naučno-istraživačka remek-djela koja će služiti za usmjeravanje nauke u pravom smjeru.

I kada sve te peripetije stavimo po strani, u internet dobu ostaje jedna upečatljiva misao. Sama svrha studiranja krajem 60-ih je bila u prisustvu predavanjima i polaganjima ispita; to je ono što je ostalo nepromijenjeno. Ta dualna potreba danas polagano nestaje. Onaj trostrani odnos koji je vijekovima odlikovao obrazovni proces, između znanja-profesora-studenta, više nije potreban jer studentima više nije potrebna profesorska spona da dođu do znanja. Svrha obrazovanja se svela na samo polaganje ispita, barem u području društvenih nauka. Pored te transformacije, postoji i ona promjena suštine vodećih univerziteta. Oni su i dalje rasadnici kvalitetnog znanja, ali oni su postali i generatori „globalne nejednakosti“, kako bi to nazvao Branko Milanović, jer se preko njih vrši unaprijeđenje društvenog statusa i, na kraju krajeva, preko njih stvara se nejednakost prilika. Autoritet većine naučnika koji su diplomci prestižnih univerziteta, ne proističe primarno iz njihovog znanja, već iz fikcije kvaliteta tog univerziteta. Samo diplomiranje na jednom Harvardu pojedincu će otvoriti mnogo veće životne prilike, iako se njegovo znanje ne mora pretjerano razlikovati od onog stečenog u državama „Trećeg svijeta“. Autoriteti današnjih visoko-obrazovanih više ne proističe iz njihovog znanja, već iz stečene diplome, koja je postala simbol društvene pozicije i važnosti pojedinih univerziteta. Znanje sa druge strane, postalo je potpuno otvoreno i pristupačno, ali uveliko obezvrijeđeno.

Prenošenje blogova i tekstova sa portala Frontal dozvoljeno je nakon isteka 48 časova od objave bloga ili uz pismeno odobrenje redakcije (17.03.2021)

Stavovi izraženi u ovom tekstu su autorovi i ne predstavljaju nužno uredničku politiku portala Frontal