"Tamo gdje teku Bosna i Sava", u Šamcu se bore za bolje sutra. Smještenoj između desnih obala rijeka Bosne i Save na samoj granici sa Republikom Hrvatskom, ove dvije velike rijeke pored svih svojih ljepota i blagodeti koje nude stanovnicima Šamca, znale su prema njegovim stanovnicima nerijetko biti okrutne i nemilosrdne.

Posljednji put, svoju tamnu stranu pokazale su tokom nezapamćenih poplava 2014. godine koje su, možda najteže od svih drugih lokalnih zajednica, pogodile Šamac. O tome danas, između ostalog, svjedoči i spomenik koji su građani Šamca podigli u znak zahvalnosti za pomoć koja im je u tim teškim trenucima stizala iz svih krajeva BiH. 

(Spomenik u Šamcu)

Zbog svog položaja, često nazivan “vratima Bosne i Hercegovine” grad se prvi put pominje 1725. godine kao Lukačev šanac. Ime Bosanski Šamac, kako se ovaj grad i opština zvala dugo vremena, u periodu nakon Dejtonskog mirovnog sporazuma odlukama nadležnih institucija, preinačeno je u Šamac. Upravo period koji je predhodio Dejtonskom sporazumu, ratna razaranja koja nisu zaobišla ni ovu lokalnu zajednicu, ali i tranzicija koja je uslijedila nakon, velikim dijelom odredila je današnji izgled Šamca, njegovu infrastrukturu, ali i demografske i ekonomske parametre. Trenutno, a prema posljednjoj kategorizaciji Vlade Republike Srpske, Opština Šamac je iz srednje razvijene, prebačena u kategoriju nerazvijenih lokalnih zajednica. 

Aktuelni načelnik ove opštine Đorđe Milićević u razgovoru sa našim istraživačkim timom, razloge za ovakvo stanje nalazi u činjenici da je, kako kaže, ovo opština koja je u predratnom periodu a naravno i poslije rata zapostavila svoje glavne potencijale, prvenstveno povoljan geografski položaj, razvoj krupnih poljoprivrednih gazdinstava i poljoprivrednu proizvodnju. Još jedan uzrok nerazvijenosti, Milićević nalazi u “nepostojanju jasne vizije razvoja opštine” u periodu prije nego je on izabran za načelnika Šamca. 

(Načelnik Šamca, Đorđe Milićević)

Kada je već riječ o prijeratnim privrednim subjektima koji su bili aktivni na području opštine Šamca, oni danas ne postoje. Osim ratnih dejstava, tome je, kao i u velikoj većini drugih lokalnih zajednica u Bosni i Hercegovini "kumovala" i privatizacija koja je provedena na društveno neodgovoran i iz ugla prava, kranje sumnjiv način. Tako je sa privredne mape ove opštine nestalo 7 predratnih firmi iz oblasti privrede i poljoprivrede poput poljoprivrednog preduzeća “Hranaprodukt” koje je zapošljavalo je preko 400 ljudi, “Uniglasa” koji je proizvodio šoferšajbe za “Volkswagen”, dok i tadašnja luka na rijeci Savi danas pripada istoriji. Danas se u Šamcu sa postojećim problemima koji nisu mali, nose mala preduzeća i preduzetnici, kao osnovni nosioci privrednog života. U skladu sa podacima koje smo dobili iz opštinske admistracije, broj zaposlenih u privatnim preduzećima  na području Opštine Šamac je 1090, dok u javnom sekturu radi njih 570. 

U tom kontekstu, za načelnika Milićevića prioritet su “privlačenje investitora, oživljavanje privrede i nova radna mjesta”, te je danas po njegovima riječima, ukupan iznos investicija na području opštine 6,5 miliona KM, od kojih posebno izdvaja dvije: izgradnju trgovačkog centra „BINGO“ gdje je zaposleno novih 50 radnika, te izgradnja tržnog centra „ĐURIĆ“ koja još nije dovršena. 

Za poljoprivredu kao jednu od osnovnih djelatnosti na području opštine, za redovne podsticaje izdvojeno je 120.000 KM. 

Ali, šta je sa turističkim potencijalima ovoga “grada na dvije rijeke”? O toj temi, između ostalog, razgovarali smo sa gospodinom Perom Đukićem, predsjednikom UO Kajak Kanu Rafting kluba "Ušće" iz Šamca, osnovanog od strane grupe entuzijasta, nakon katastrofalnih majskih poplava 2014. godine. Klub nije samo kajakaški klub, već i organizacija koja se bavi uopšteno radom na vodi, spašavanjem i uređenjem obala, nastavljajući tako dugu tradiciju kajakaštva u ovom gradu. Trenutno broji 105 članova od kojih je 20-ak takmičara uzrasta od 8 do 17 godina. 

(Kajak kanu rafting klub "Ušće")

I pored nemalog broja uspješno realizovanih projekata koji su iza njih, problemi sa kojima se susreću čine se kao preslikani iz drugih, Šamcu sličnih lokalnih zajednica: izostanak stabilnih finansijskih sredstava neophodnih za redovno funkcionisanje Kluba kao što su troškovi prevoza takmičara, nabavke nove opreme, reparacija postojeće, te manjak takmičara, za šta Đukić krivi odliv stanovništva iz Šamca koji je, kako kaže, sve veći. Kada su turistički potencijali opštine Šamac u pitanju, Đukić nema dilema, te podsjeća “da se sam grad nalazi na ušću Bosne u Savu, što je ogroman potencijal za razvoj ljetnog i ribolovačkog turizma”, te da se na području opštine nalazi i bara Odmut sa “velikim brojem rijetkih vrta barskih ptica, koja pruža stanište mnogim pticama selicama i jedan je od značajnijih lokaliteta tog tipa u ovom dijelu Evrope”. Zaključuje da njegova lokalna zajednica “može mnogo da pruži i u lovnom turizmu, kao i u prethodno pomenutom ribolovačkom, jer na opštini se nalazi veliki broj vještačkih jezera bogatih ribom”. 

(Pero Đukić, prvi sa lijeve strane)

Dakle, slično kao i na primjeru Opštine Trnovo/RS koju smo u sklopu našeg projekta već posjetili, jasno je da opštinska administracija ne može sama pokrenuti projekte kojim bi turistički kapaciteti, koje Šamac nesumnjivo ima, bili materijalizovani i adekvatno iskorišteni, te tako predstavljali jednu od pokretačkih snaga razvoja ove lokalne zajednice. U tom pravcu, podrška viših nivoa vlasti, ukoliko i postoji, očigledno nije dovoljna. 

S tim u vezi, i riječi načelnika Milićevića svjedoče da pomoć Opštini Šamac koja dolazi sa državnog i entitetskog nivoa nije bila usmjerena na razvoj turističkih potencijala. Tako su u protekle dvije godine, a posebno za nevladin sektor, od strane Savjeta ministara BiH odobrena sredstva u ukupnom iznosu od 200.000 KM, dok je Vlada Republike Srpske podržala izgradnju obdaništa u Mjesnoj zajednici Obudovac u iznosu od 200.000KM, te u istom iznosu asfaltiranje i uređenje ulica u naseljenom mjestu Šamac. 

Krivca zašto turizam nije na “dnevnom redu” kada su u pitanju idejni projekti, njihovo finansiranje i realizacija, prvenstveno treba tražiti u izostanku sveobuhvatne strategije razvoja ove privredne grane kako na državnom, tako i na entiteskom nivou, ali i finansijskoj dubiozi u kojoj se nalaze entiteski, ali i budžeti većine nerazvijenih lokalnih zajednica u Bosni i Hercegovini, gdje ni Opština Šamac nije izuzetak. Tako je kao odgovor na naše pitanje o izazovima i poteškoćama sa kojima se najviše susreće u svom radu, načelnik Miličević naveo “posljedice naslijeđenog teškog finansijskog stanja”, ističući kako kaže, da je “opštinu zatekao sa dugom od 12 miliona i šest stotina hiljada maraka na nepunih 7 miliona godišnjeg Budžeta opštine”, što je po njegovim riječima bila prva prepreka njegovom radu, a koja lokalnu zajednicu na čijem je čelu “prati ove dvije protekle godine”. Kao uspjeh u pravcu finansijske stabilizacije i konsolidacije opštine ističe “restruktuisanje postojećeg duga na duži vremenski period uz nižu kamatnu stopu” i izmirenje “svih obaveza po osnovu emisije obveznica koje su prijetile da ugroze normalno funkcionisanje opštine”. 

Ovdje je važno napomenuti da sve narazvijene opštine u Bosni i Hercegovini, ali i većina onih smještenih u višim razvojnim kategorijama, uspjehom smatraju redovno servisiranje postojećih dugova, te isplatu  plata radnicima u opštinskim administracijama i javnim preduzećima i ustanovama koje se nalaze u nadležnosti opštine. U tu svrhu često se pribjegava reprogramiranju postojećih dugova, ali i novim zaduženjima kojima se krpe postojeće finansijske rupe, zapadajući tako u sve teži položaj. Novca za razvojne privredne projekte, infrastrukturu, kulturu i sport ostaje vrlo malo ili nikako. 

Kada je kultura u pitanju, potvrdu navedenog dobili smo i od profesora Mladena Radovića, predsjednika KUD „Šamac“ čije članstvo trenutno broji oko 80 mladih ljudi. I pored bronih priznanja koje je ovo društvo dobilo za svoj rad i djelovanje, nedostatak finansijskih sredstava u smislu trajnog finansiranja rada Društva, po riječima Radovića, gorući je problem. 

(Mladen Radović)

Značaj ovakvih kulturnih udruženja za lokalne zajednice poput Šamca je veliki, ali Radović priznaje da kada je u pitanju konkuretnost u okviru regionalnih i evropskih projekta, kulturno-umjetničko društvo koje vodi “još uvijek nije dovoljno osposobljeno niti ima širi krug elokvetnih ljudi koji bi se mogli hvatati u koštac sa tako kompleksnim i zahtjevnim projektima”. Međutim, naglašava da “uvijek ima dosta toga na čemu treba raditi, i za to odgovornost nosi uvijek lokalna zajednica”. Radović takođe smatra da ulaganje u kulturu i sport ne samo da je neophodno za razvoj jedne opštine, nego je i nasušna potreba, te dodaje: “Zašto nema ili ne može da se riješi ovo pitanje treba pitati one koji o tome odlučuju, a nažalost odlučuju u mnogo situacija i mjesta ljudi koje sport i kultura i ne interesuju”.

(KUD "Šamac")

I pored toga što njegov geografski položaj, te s tim u vezi evidentne prednosti koje ima u odnosu na većinu drugih lokalnih zajednica u Bosni i Hercegovini, Opština Šamac će po svemu sudeći nastaviti i dalje tavoriti pri dnu ljestvice kada je njena razvijenost u pitanju. Olakšavajuće okolnosti za takvo stanje postoje-ratna razaranja, stradanja i migracije stanovništava tokom tog perioda, te cijepanje tijela predratne opštine Bosanski Šamac na Domaljevac-Šamac koji je pripao Federaciji BiH i Šamac u Republici Srpskoj, zasigurno se moraju uzeti u obzir. Međutim, za način na koji je primjera radi privatizacija bivših privrednih subjekata na ovom području provedena, ne može se kriviti rat, već politički subjekti i njihovi eksponenti koji su je na takav način provodili. Na taj način, gubljenje za ovu lokalnu zajednicu velikog broja radnih mjesta imalo je za rezultat i napuštanje Šamca od strane nemalog broja radno sposobnih ljudi, te je opština sa predratnih 25 000 stanovnika, danas spala na nešto više od 17 000. I pored toga što na području opštine u vrtić ide rekordan broj djece, njih 98, demografska kretanja nemaju pozitivan trend, što su kao veliki problem koji utiče na sve društveno-ekonomske tokove, i naši sagovornici. 

Očigledno je da je i u Šamcu iseljavanje stanovištva ne samo posljedica lošeg ekonomskog stanja i opšte apatije, već i mogući uzrok daljnjeg stagniranja kada je razvoj Šamca u pitanju. Kako zaustaviti taj i takav proces, pitanje je na koje lokalne zajednice poput Šamca mogu dati samo djelimičan odgovor. “Najveće prepreke razvoju opštine Šamac u ovom momentu jeste svakako odliv stanovništva sa područja naše opštine”, potvrdio nam je tokom razgovora i načelnik Milićević. Mjere na lokalnom nivou koje njegova opština poduzima u cilju borbe za zaustavljanje iseljavanja stanovništva i ostvarivanja boljih uslova za edukaciju i zapošljavanje mladih, pored već navedenih u domenu privrednog razvoja, su kako navodi, nova socijalna politika koja se ogleda u odrađivanju pripravičkog i volonterskog staža za što veći broj studenata koji su završili fakultete u protekle dvije godine, te izdvajanje sredstava opštine Šamac za njihovo stipendiranje. Kao pomoć porodicama Mićević između ostalog navodi “jednokratnu pomoć za rođenje prvog, drugog, trećeg i svakog narednog djeteta”, te uvođenje finansijske podrške za vantjelesnu oplodnju za mlada bračne parove sa područja opštine Šamac. Po prvi put ove godine uvedena je i redovna mjesečna pomoć za porodice sa četvero i više djece.

S obzirom na finansijsku situaciju u kojoj se Opština Šamac nalazi, lošu političku i poslovnu klimu u zemlji, te nedostatak ideja i inicijative kako na lokalnom tako i na višim nivoima vlasti a koje bi pokrenule pozitivne procese, teško je očekivati velike promjene u bliskoj budućnosti. I dok vode Bosne i Save teku, vrijeme u Šamcu, čini se, stoji.