U susret tradicionalnoj manifestaciji „Izbor stranog investitora u BiH“, koja se ove godine održava 9. decembra, a Agencija za unapređenje stranih investicija (FIPA) nagrađuje investitore za 2013. godinu, statistike pokazuju da u BiH po pitanju stranih direktnih investicija nema puno mjesta za slavlje. Takođe, najavljeno je i da će na isti dan biti održan sastanak Saradničke mreže za postinvesticionu podršku stranim preduzećima u BiH, na kojem će se rezimirati urađeno u 2014. jodini. 

Prema zvaničnim podacima Centralne banke iz avgusta 2014. godine, ukupna direktna strana ulaganja u BiH, u periodu od 1994. – 2013. godine iznosila  su 11 milijardi KM.

Direktna strana ulaganja u 2013. godini prema ovom izvještaju iznosila su 418,5 miliona KM, što predstavlja smanjenje od 21,6 % u odnosu na 2012. godinu. 

U prvih šest mjeseci tekuće godine registrovana su direktna strana ulaganja u visini od 369 miliona KM. Najveće kočnice za direktna strana ulaganja su politička i pravna nesigurnost. BiH je na 87. poziciji od 148 zemalja u svijetu, kada je u pitanju konkurentnost, a prema izvještaju Svjetske banke o lakoći poslovanja u 2013. godini je na 126 mjestu od 185 zemalja, što pokazuje da smo najlošije rangirana zemlja u regionu. 

Stanje DSU po sektorima maj 1994 – decembar 2013

Najznačajnije zemlje investitori u BiH maj 1994 - decembar 2013  - Ukupan iznos investicija 5.6 milijardi EUR 

Tokovi DSU u Bosni i Hercegovini, po godinama, milioni €

Izvor: Centralna Banka BiH, *privremeni podatak bez reinvestiranih zarada

Prema podacima privrednih sudova Republike Srpske za period od 2005. do 30.09.2014. na prvom mjestu su ulaganja iz Srbije, gdje dominira investicija u telekomunikacije. Na drugom mjestu su ulaganja iz Rusije, gdje se kao najvažnije pominju investicije u Rafineriju nafte Brod i Rafineriju ulja Modriča. Na trećem mjestu je Slovenija sa više investicionih projekata (metalna industrija, bankarstvo i trgovina), na četvrtom mjestu je Velika Britanija, gdje se kao najveća ulaganja izdvajaju investicije u EFT- Rudnik i Termoelektrana Stanari i na petom mjestu je Austrija (uglavnom bankarstvo).

Iz Ministarstva za regionalne odnosne i ekonomsku saradnju RS nam je rečeno  pošto se podaci Centralne banke objavljuju tri kvartala nakon isteka godine, da nisu dostupni za Republiku Srpsku za 2014. godinu. 

Istakli su i da prema podacima privrednih sudova RS koji se zasnivaju na formalnoj registraciji stranih preduzeća i njihovog osnovnog kapitala kod odgovarajućih sudova, za 2014. godinu direktne strane investicije u RS u periodu od 01.01. do 30.09.2014. godine iznose 178,9 mil. KM.

“Upoređujući podatke za 2013. godinu u kojem su direktna strana ulaganja u Republici  Srpskoj, ukupno iznosila 136,6 mil. KM, možemo primijetiti da je došlo do blagog porasta stranih ulaganja u 2014. godini. Još jednom napominjemo da je metodologija prikupljanja ovih podataka drugačija od metodologije Centralne banke i da podaci privrednih sudova uglavnom pokazuju manje iznose ulaganja. Podaci koji se najčešće koriste za uporedne pokazatelje u drugim zemljama su podaci centralnih banaka”, kažu nam u ovom ministarstvu.

Prepreke i potreba za uklanjanjem

U BiH je potreban sistem zakonodavne regulative kako bi poboljšala poslovni ambijent i pokrenula ciklus bržeg ekonomskog razvoja. Nužno je bez odlaganja, sve aktivnosti usmjeriti na smanjenje javne potrošnje, održavanje makroekonomske stabilnosti i ekonomskog oporavka.

„Svi smo svijesni činjenice da BiH ima potencijal da uveća investicije i da je ona vrlo konkurentna zemlja s obzirom na njen geo-strateški položaj, prirodne resurse, posebno u energetici, šumarstvu, drvnoj industriji i metalnoj industriji“, ističu u Spoljnotrgovnskoj komori BiH (STK) i dodaju da neophodne reforme podrazumijevaju:

-harmonizaciju propisa na nivou države, 

-reforme u oblasti sudstva, 

-privrede, 

-spoljnotrgovinskog poslovanja.

Takođe, potrebno je otkloniti brojne administrativne barijere što podrazumjeva, hitno rješavanje složenog sistema oporezivanja, smanjiti veliki broj parafiskalnih obaveza, unaprjediti rad javne uprave. Sve te aktivnosti moraju omogućiti normalan tok ekonomskih aktivnosti, posebno investicija, kako bi strani ulagači bili sigurni za svoje ulaganje i svoj kapital. 

 „Iskustvo pokazuje da napredak na polju integracija u EU pomaže u privlačenju stranih investicija. Najnovijim izmjenama i dopunama relevantne zakonske regulative, osnovni pravni okvir je usklađen sa EU, ali to nije dovoljno, bez razvoja i implementacije podsticajnih mjera u ostatku regulative vezanom za privredu u cjelini, odnosno podršku i olakšice svim ulaganjima, a ne samo onim inostranim. Kreatori politika na svim nivoima u BiH trebaju se fokusirati na dosljedne i konzistentne, ekonomske i socijalne reforme, promovišući pozitivnu klimu i ambijent za poslovanje“, navodi Momir Tošić, direktor Sektora za makroekonomski sistem u STK BiH.

Da bi se privukla strana ulaganja, u Ministrstvu za ekonomske i odnose regionalnu saradnju Republike Srpske ističu da je potreban multisektorski pristup. 

“Odluka investitora da li će svoj novac uložiti zavisi od mnogo faktora kao što su: lociranost zemlje, veličina tržišta, kvalitet radne snage, kvalitet infrastrukture, politička stabilnost, stabilnost i predvidivost zakona, kvalitet sudskog sistema, poreska politika, itd”, dodaju. 

Postoji više analiza o tome šta su kritične tačke za privlačenje stranih investicija u BiH. Npr. Savjet stranih investitora BiH putem godišnjih publikacija Bijele knjige identifikuje ključne probleme za poslovanje, kao i prijedloge za unapređenje poslovanja u BiH. Kada se govori o konkretnim preprekama za poslovanje, Bijela knjiga 2012/13 navodi sljedeće oblasti: poslovna registracija, porezi, radno pravo, građevinske dozvole, ekološke dozvole, koncesije, energetska efikasnost i obnovljivi izvori energije, sudstvo, izvoz.  

Kako su se privlačile investicije

„Zadaci FIPAe se mogu definisati u tri grupe: kreiranje imidža, promocija investicija i podrška postojećim investitorima. U uslovima kada je u sve ove aktivnosti paralelno uključen veliki broj institucija na svim nivoima vlasti, teško je valorizovati pojedinačni učinak. Upravo zajednički rad, i dopunjavanje u radu svih nadležnih institucija samo može dati dobre rezultate. Predstavnici FIPA-e su u prethodnih 16 mjeseci posjetili preko 100 kompanija sa stranim ulogom, web stranica je veoma posjećena, uzimamo učešće na velikom broju događaja, konferencija, okruglih stolova, prezentacija, sajmova, distribuišemo hiljade komada promotivnog materijala, uspostavljamo i održavamo direktnu komunikaciju kako sa potencijalnim i postojećim investitorima tako i sa predstavnicima ambasada, međunarodnih institucija, udruženja, privrednih komora i svih onih koji direktno ili indirektno mogu doprinijeti realizaciji zadataka FIPA-e. Uzimajući u obzir da se poslednjih godina najznačajniji udio stranih investicija odnosi upravo na reinvestiranje postojećih kompanija, značaj stalnih kontakata sa postojećim investitorima je od izuzetne važnosti“, ističe Jelica Grujić, direktorica FIPA.

Ministarstvo za ekonomske i odnose regionalnu saradnju RS ističe poseban program, koji sprovodi u saradnji sa Svjetskom bankom i jedinicama lokalne samouprave, tzv. aftercare program (program brige o postojećim investitorima), putem kojeg se kroz redovne komunikacije sa privrednim duštvima analiziraju konkretni problemi, kako bi se otklonile prepreke za postojeće investitore.

Vlada Republike Srpske je nedavno usvojila Studiju o podsticanju stranih ulaganja u Republiku Srpsku 2014-2017. godine, kojom su dati osnovni pravci za razvoj ove oblasti, s tim da će se posebnim akcionim planovima i kroz sektorske strategije ova oblast još detaljnije konkretizovati. 

“Bolje konkurentsko pozicioniranje Republike Srpske, a sve češće se govori i o potrebi regionalne prepoznatljivosti (s ozbirom da globalna kretanja kapitala prepoznaju određeni region kao zanimljiv za investiranje, prije svega, zbog veličine tržišta) je veoma kompleksan posao i zavisi od više više faktora”, kažu u resornom ministarstvu.

Dodaju i da je pokrenuto više aktivnosti na jačanju kapaciteta i saradnje između institucija lokalnog i republičkog nivoa,  organizovano više poslovnih foruma, konferencija i posjećeno više sajmova, pokrenuta stranica www.investsrpska.net, sprovedena reforma registracije poslovanja itd.

„Nažalost, relevatni izvještaji koji prate uslove poslovanja u BiH, kao što je npr. Doing Business, vrše kategorizaciju zemlje samo prema jednom gradu, a u slučaju BiH to je Sarajevo. Iz tog razloga je BiH u ovom segmentu poslovanja pozicinirana veoma loše. Prema simulatoru poslovanja, koji dostupan na stranici Svjetske banke, ukoliko bi se unijeli podaci samo za Republiku Srpsku, pozicija Republike Srpske u domenu pokretanja poslovanja bi se značajno promijenila i umjesto 174. mjesta Republika Srpska bi bila pozicionirana na 31. mjestu”, ističu u ovom ministarstvu.

 „Mora se imati u vidu da su u nadležnosti entiteta prirodni i privredni potencijali te da je za rad FIPA-e neophodna stalna dvosmjerna komunikacija sa nadležnim entitetskim institucijama. Sa jedne strane iskazani interes za ulaganje usmjerava se prema nosiocima projekata i nadležnim institucijama, a sa  druge strane, informacije i materijale koje promovišemo su bazirani na informacijama koje se dobiju, između ostalih, i od nadležnih entitetskih institucija. Što se tiče ovih redovnih aktivnosti, Vlada RS ima jasno definisane nadležnosti vezano za strane investicije u Ministarstvu za ekonomske odnose i regionalnu saradnju RS koje ima ulogu koordinatora, dok je komunikacija sa nadležnim institucijama u Federaciji BiH nešto kompleksnija, kako zbog nepostojanja jasne nadležnosti za koordinaciju pitanja vezanih za strane investicije na jednom mjestu, tako i zbog postojanja nadležnosti kantona“, ističe Grujić.  

“Uzimajući u obzir specifičnosti uređenja BiH u kojoj su suštinksi elementi poslovnog okruženja i sektorski razvoj u nadležnostima entiteta cijenimo da je i ovaj segment potrebno uskladiti sa praksama zemalja sa sličnim uređenjem, koje su ove aktivnosti, prvenstveno iz praktičnih razloga, povjerile dobro razvijenim regionalnim i lokalnim agencijama”, poručuju u Ministarstvu za ekonomske odnose i regionalnu saradnju RS.

Besmisleno dijeliti ekonomski prostor

U brošuri Sporazum za rast i zapošljavnje u BiH koja je nastala kao rezultat i sumirani presjek rada Foruma za prosperitet i zapošljavanje održanog u maju ove godine a pripremljena zahvaljujući Evropskoj uniji navodi se da postoje razlike u registraciji i drugim procedurama između entiteta, ali da to samo dodatno komplikuje i duplira rad i nudi male garancije za potencijalne investitore. 

“BiH je ionako prilično mala privreda i nema smisla dalje dijeliti ekonomski prostor. Konačno tržište može postati premalo za isplativost investicija. Usljed takvih faktora, preduzeća troše daleko više svog vremena baveći se regulativom vlasti u BiH nego što je to slučaj u drugim zemljama. BiH treba da poveća konkuretnost odobravanjem plana na osnovu rezultata, u cilju poboljšanja uslova mjerenih prema indikatorima poslovanja radi usklađivanja sa regionalnim proesjekom”, navedene su preporuke svjetskih analitičara u pomenutoj publikaciji. 

autor: Frontal