Koliko trenutno vaše udruženje broji oštećenih žiranata, prije 4 godine broj je iznosio oko 250 000?

I sada se broj žiranata kreće od 250.000 do 300.000. Jednog broja žiranata nema više na ovom spisku (isplaćen tuđi kredit, odbranio se žirant na sudu i sl.) ali se zato, u poslednje 4 godine, pojavio veliki broj novih prevarenih žiranata, tako da se broj prevarenih kreće u gore navedenom rasponu. Više od polovine žiranta/jemaca je ugroženo zbog prevare, zatim izbjegavanja dužnika da vraća kredit a najmanji broj zbog nemogućnosti vraćanja kredita od strane dužnika. Većina žiranata koja vraća tuđe kredite egzistencijalno i zdravstveno je ugrožena, a tridesetak njih je izvršilo samoubistvo.

Problem prevarenih žiranata/jemaca je višeslojan. Na jednoj strani su profiterski interesi poslovnih banaka i mikrokreditnih organizacija koje su prodavale novac prezaduženim i nesolventnim građanima, na drugoj, državne i entitetske institucije koje nisu obezbijedile žirantima potrebnu zaštitu od prevara i na trećoj, naivni žiranti koji su bez rezerve vjerovali dužnicima, bankama i državi. Poslovne banke su davale kredite pojedincima, iako su znale ili trebale znati da su prezaduženi i nesolventni. Više prezaduženih i nesolventntih pojedinaca dobijali su više kredita, a postoji sumnja da su pojedini bankarski službenici, zajedno sa dužnicima, učestvovali u prevarama žiranata. Entitetske agencije za bankarstvo nisu vršile potrebnu kontrolu poslovanja banaka u odnosu na problem žiranata, niti su o postojanju tog problema izvještavale nadležne organe. Institucije za reviziju javnog sektora nisu izvršile ni jednu reviziju učinka entitetskih agencija za bankarstvo. Nadležni parlamentarni odbori/komisije nisu gotovo ništa preduzeli, iako su imali saznanja o postojanju problema prevarenih žiranata. Pred sudovima je vođeno ili se vodi na desetine postupaka po tužbi žiranata, a tužilaštva nisu sprovela istrage i podigla optužnice protiv odgovornih za prevare.

Problem za žirante nastaje kada dužnik neće ili, što je rjeđe, ne može da plaća obaveze po osnovu kreditnog zaduženja. Tada banke tu obavezu prenose na žirante, bez pokušaja da dužnika natjeraju da izmiri svoju obavezu iz raspoložive imovine i drugih izvora.

Da li se danas stalo sa lošom praksom u oblasti zaštite žiranata, i uopšteno u odobravanju kredita?

U kojim kreditnim zaduženjima najviše ima žalbi žiranata (rodbinskim, prijateljskim, poslovnim i dr.)?

Ne možemo reći da u nekim odnosima između dužnika i žiranata ima više problema a u nekim manje. Svima je zajedničko da je banka ili MKO znala za prethodnu kreditnu istoriju dužnika i du su najbitniju činjenicu sakrili pred žirantom. Kada zbog novca prevari brat-brata, sestra-brata, kum-kuma, prijatelj-prijatelja, suprug-suprugu i obrnuto, moramo se zapitati gdje mi kao društvo idemo!? Banke i  MKO su se maksimalno potrudile da, kroz odobravanje kredita kreditno nesposobnim, zavadi i ono naroda što je ostalo neposvađano poslije ratnih dešavanja. Sada je daleko veća mržnja između dužnika i žiranata, nego između dojučerašnjih ratom zavađenih naroda.

Koji su po vama najslikovitijji primjeri prevara žiranata?

Pored ovoga, drastičan primjer je i kada poslodavac pod direktnim pritiskom, prisili radnike da na svoje ime dignu kredite za njegov račun, i kada poslije nekoliko rata kredita dadne otkaz tom istom radniku i teret vraćanja cjelokupnog duga ili ostatka ostavi radniku. Radnik ostane bez posla, bez plate, bez egzistencijalnih uslova za život ali mu je na leđima ostao teret duga koji je njegov bivši poslodavac potrošio. Svi ovi aranžmani su bili u režiji između poslodavca i direktora banaka, pri čemu su ovi zadnji dobili dobru proviziju za to (u nekim slučajevima provizija je bila i do 50 % od odobrenih kredita).

Udruženje će i dalje intezivno sprovoditi sve aktivnosti koje će doprinijeti zaštiti položaja žiranata koji imaju probleme proistekle iz ugovora o kreditima. Pored ovoga ćemo zagovarati promjenu zakonske regulative koja će onemogućiti kreditne institucije da odobravaju kredite nevalidnim dužnicima i da pri tome na prevaran način u obligacioni odnos uvlače žirante (jemce).

Vršićemo stalni pritisak na državne institucije da pooštre kontrole rada kreditnih institucija sa akcentom na načine odobravanja kredita (Agencije za bankarstvo, Ministarstva finansija – resori za bankarski sektor, Revizori, i sl.). Poseban pritisak će biti na Agencije za bankarstvo, zato što su one glavni kontrolni regulator rada banaka i MKO, i zato što su svojim neradom doveli do ovoliko velikog broja prevarenih građana BiH. Zagovarati ukidanje jemstva kao oblika garancija po kreditima. Pokrenuti inicijativu za ukidanjem MKO.

Zagovarati ukidanje tzv. administrativne zabrane za žirante, ako neko još hoće da bude žirant. Insistirati na automatskom stopiranju  naplate, po bilo kom osnovu, od žiranata dok se vodi sudski postupak. Zagovarati zaustavljanje svih izvršnih i drugih postupaka uperenih na prinudnu naplatu od žiranata, dok se ne iscrpe sve mogućnosti naplate o glavnog dužnika. Inicirati izmjene Zakona o izvršnom postupku i Zakona o obligacionim odnosima.

Ima dosta presuda kojima su žiranti oslobođeni tereta vraćanje tuđeg duga. Sve te pozitivne presude dostavljamo svim zainteresovanim žirantima i advokatima, koji nam se obrate.