Koliko dugo se rade iskopavanja na lokalitetu Gradina, kako je prvobitno otkriveno ovo ranovizantijsko utvrđenje?

Istraživanja na lokalitetu Gradina u selu Gornji Bakinci rađena su tokom oktobra/novembra 2012. godine od strane arheologa Zavičajnog muzeja u Gradišci. Radovi su bili usmjereni na oltar episkopske bazilike, gdje je pronađena episopska stolica, koja je i dokaz episkopske crkve. Sam lokalitet otkriven je od strane mještana sela Gornji Bakinci, koji su svakodnevno prolazili pored napustenih zidina, ali nisu tačno znali o čemu se radi. Na njihov poziv da su u šumi, na gradini Marije Terezije, našli ostatke zidina nekih većih objekata, rado smo se odazvali i izašli na teren, a nakon sondažnih istraživanja utvrdili o čemu se radi.

Koji zaključci se mogu iznijeti iz dosadašnjih otkrića o istoriji ranog hrišćanstva na ovim prostorima? Na koji način ste utvrđivali starost i porijeklo pronađenih artefakata?

Na osnovu dosadašnjih otkrića jasno se može reći da u ovom dijelu Pаnonije, južno od rijeke Save, sve do ovog pronаlаskа, pominjаlа se sаmo jednа episkopijа u Sisciji (dаnаšnji Sisаk), čiji je episkop bio Constantinus. On je prisustvovаo nа Sаlonitаnskim sаborimа, а njegovo ime je pronаđeno nа impostu stubа u Bаkincimа, pа se pretpostаvljа dа je dolаzio u posjetu ovoj episkopiji. Jedno od pomenutih imenа pronаđenih nа impostu stubа je nаjvjerovаtnije predstаvljаlo episkopа koji je stolovаo u nekаdаšnjem Bаlkisu, odnosno Svetoj episkopskoj crkvi u Bаkincimа, аli tа pretpostаvkа ostаje otvorenа do dаljih аrheoloških istrаživаnjа, kаdа će se doći do većeg brojа podаtаkа. Na osnovu istorijskih izvora pretpostavlja se da su episkopije nekada zauzimale radijus od oko 60ak kilometara, te ako se to uzme kao validan podatak, može se pretpostaviti da je ova episkopija pokrivala prostor današnje Gradiške, Laktaša, Nove Topole, Srbca, Banja Luke i drugih opštine koje su se našle u pomenutom radijusu.

Tokom arheoloških istraživanja episkopske bazilike pronađen je veliki broj kamene plastike, poput stubova, kapitela, baza stubova, oltarskih ploča, postolja časne trpeze, fragment lukačasnih dveri, itd., te na osnovu analogija sa kamenom plastikom iz drugih bazilika pronađenih na teritoriji Bosne i Hercegovine, utvrđivali smo period datovanja.

Tu su i imena episkopa pronađenih na impostu stuba: Constantus, Andreas I Constanc. Nаjvjerovаtnije je riječ o episkopimа koji su prisustvovаli Sаlonitаnskim sаborimа, održаnim 530. i 533. godine u Sаloni (centru mitropolije Dаlmаcije), gdje se pominju njihovа imenа. Sаlonitаnske sаbore sаzvаo je Honorije II, episkop Sаlone (dаnаšnji Solin - 6 kilometаrа sjeverno od Splitа), а nа njimа su se rješаvаli svi problem episkopа u okviru mitropolije Dаlmаcije, kojimа je pripаdаlа i već pomenutа episkopijа u južnom dijelu nekadašnje rimske provincije Pаnonije.

Tu je i novac Konstantina Velikog, koji je vladao od 306. do 337. godine, a koji je 313. godine u današnjem Milanu potpisao sa Licinijem akt o vjerskoj slobodi na teritoriji rimskog carstva, poznatiji kao Milanski edikt, čime je hrišćanima omogućio slobodu ispovjedanja vjere.

Koliko ste imali razumijevanja i pomoći od nadležnih institucija za iskopavanja?

Prošle godine, imali smo podršku samo od strane Zavičajnog muzeja u Gradišci, ali s obzirom na dosadašnja otkrića i na značaj lokaliteta nadamo se da ćemo ove godine imati podršku Vlade Republike Srpske, koja je neophodna da bi se ovaj lokalitet potpuno istražio i pretvorio u turističku atrakciju vrijednu pažnje.

Da li su planirana i dalja istraživanja na ovom terenu te kakve su vaše procjene o mogućim novim otkrićima?

Istraživanja su planirana već ove godine ukoliko obezbjedimo novac. S obzirom na to da je do sada istražen samo oltar episkopske bazilike istraživanja ćemo definitivno usmjeriti na ostali dio bazilike, gdje očekujemo krstionicu, nove natpise, atrium, ali i ‘’predmete iznenađenja’’, zbog kojih arheologija i jeste zanimljiva.

Kako je došlo do realizacije najavljene izložbe, te u čemu vidite njen najveći značaj?

S obzirom na to da se ove godine slavi 17. vijekova od Milanskog edikta, kojim je car Konstantin Veliki hrišćanima dozvolio slobodu ispovjedanja vjere, te da je pronađena episkopija na osnovu dosadašnjih nalaza najvjerovatnije sagrađena početkom 4. vijeka, smatram da je ova izložba prigodna manifestacija da Republika Srpska obilježi ovaj jubilej.

Koji je vaš stav o odnosu prema areheološkim nalazištima u RS i uopšte o zaštiti kulturno-istorijskog naslijeđa?

Trenutno stanje nije baš za pohvalu, ali mislim da se treba boriti i pokušati napraviti više na tom polju. U procesu je formiranje društva arheologa RS, za koje iskreno vjerujem da će pomoći zaštiti arheoloških lokaliteta, a samim tim popraviti i odnos prema  arheološkim nalazištima.

(Frontal)