Oni u manjini upozoravaju da ciklus može da se nastavi, iako uglavnom svi priznaju da se zemlja podigla iz nokdauna u koji ju je prije pet godina bacila svjetska ekonomska kriza. A kako je to uspjela i da li se zaista ključ uspjeha krije u odlukama vlasti da loše banke pusti niz vodu i da se uvede stroga kontrola kretanja kapitala?
Do 20. vijeka, naime, Island je bio jedna od najsiromašnijih zemalja na zapadu evropskog kontinenta. Početkom 21. vijeka dogurao je među deset najbogatijih na svijetu. Uzlet u visine i spokojan let među lovorikama uspjeha sasječen je u proljeće 2008, a već na jesen vlada se borila da spase nacionalnu ekonomiju.
Dug tri najveće islandske banke - Glitnir, Landsbanki i Kaupting - šest puta je bio veći od bruto društvenog proizvoda zemlje. U oktobru 2008. usvojen je antikrizni zakon i domaći poslovi najvećih banaka su stavljeni pod državnu kapu, tako što su ih preuzele novoosnovane banke. Stare su bačene “pod led”, sa sve stranim dugovima i aktivom! Nacionalna valuta je izgubila dvije trećine vrijednosti, na hiljade Islanđana iselilo se iz zemlje koja ima stanovnika koliko i grad Novi Sad.
U današnje vrijeme, slika je manje sumorna. OECD ocjenjuje da je Island ostvario napredak u mnogim oblastima, uključujući finansijski sektor, kojem je vraćeno dobro zdravlje. MMF i nobelovac Pol Krugman smatraju tu zemlju primjerom oporavka i njeno ponašanje dobrom lekcijom za većinu evropskih država - odluka Islanđana da puste banke da propadnu hvali se naspram inertnosti donosilaca odluka u evrozoni. Srozavanje vrijednosti islandske valute ističe se kao bolji primer od vezanosti baltičkih država za evro - one su potonule dublje u recesiju. Island bilježi privredni rast u protekle dvije godine, skroman ali veći od evropskog prosjeka, a i nezaposlenost nije poražavajuća. Vlada je MMF-u ranije otplatila 480 miliona dolara i fiskalni deficit “ispeglala” gotovo do nule...
Kreditna agencija “Fič” priznala je sve to, podigavši ovog mjeseca kreditni rejting Islanda na nivo BBB, navodeći kao razlog njegov “impresivan oporavak”.
Uz sve to, kao da se točak vremena okrenuo unatrag. Ribari koji su prije krize ostavili svoje mreže da bi se uključili u posao s nekretninama, ponovo zarađuju za život na otvorenom moru. Ekonomskim konzervativcima, zagovornicima “realnih” vrednosti nasuprot savremenoj orijentaciji na usluge, to se veoma dopada. I turizmu, uzgred, trenutno odlično ide.
- Sve u svemu, Island napreduje koliko može da se očekuje - smatra ministar industrije Stejngrimur Sigfuson. - Još smo među zemljama u Evropi sa najboljim rezultatima.
Svi ne misle baš tako. Izvještač Rojtersa obišao je islandske kompanije. U naprednoj kući informacionih tehnologija CCP nisu presrećni, jer su njihovi poslovi globalni - upošljavaju oko 500 ljudi od Šangaja do Njukasla. Prvi čovjek kompanije Hilmar Peturson kaže da “lijekovi” koji su ekonomiju uzdigli iz ambisa za njih sada poprimaju svojstva - otrova: firma se ne razvija brzinom kojom bi mogla, da joj je centrala van Islanda. Antikrizna kontola kretanja kapitala posebno otežava poslovanje takvih kompanija: kupovina strane valute je veoma težak izazov, a još teže je natjerati strane stručnjake da se dosele na Island, kad im je gotovo nemoguće da zarađeno iskoriste izvan te zemlje.
- Oporavak? Mi smo na putu ka ničemu - kazao je šef Konfederacije islandskih poslodavaca Vilhjalmur Egilson, prenosi Rojters.
Novo iskušenje za budućnost zemlje, koja se čini manje izvjesnom kada se pogleda izbliza, biće i aprilski opšti izbori. Ekonomisti se pribojavaju da će populisti na njima proći dobro, jer su građani umorni od štednje - istraživanja javnog mnjenja pokazuju da bi partije desnog centra, naširoko smatrane odgovornim za ekonomski kolaps, mogle da zamijene sadašnju ljevičarsku vladu.
(Novosti/Frontal)
