Vijesti
Da li će Pale postati prestonica Srpske
Locirane između Jahorine, koja je vratila nekadašnji sjaj, i orijentalne Baščaršije, Pale postaju toliko atraktivne da su postale predmet srpsko-bošnjačkog dogovora o zajedničkoj turističkoj ponudi.
Prestonica Republike Srpske više neće biti Banjaluka nego Pale?! Zanimljiva vest da će vlada predlog takve zakonske promene uputiti skupštini ostala je u senci istorijskog zasedanja NS RS o vraćanja otetih entitetskih nadležnosti. Ubuduće bi trebalo da bude odvojen status prestonice od statusa glavnog grada, da Pale budu prvo, a Banjaluka drugo. Kada bismo napravili anketu među građanima, gotovo svi bi rekli da je Banjaluka i jedno i drugo. Većina mlađih stanovnika ne zna, a mnogi stariji su već zaboravili da su nekada oboje bile Pale. Po slovu Ustava, to su i danas.
Najpre selo, pa prolazna stanica na putu do Jahorine pa vikend-naselje Sarajlija, Pale su uoči Zimskih olimpijskih igara postale jedna od pridruženih rubnih gradskih opština. Iako su takmičenja u alpskim disciplinama održana na Bjelašnici, nordijske na Igmanu, bob i sankanje na Trebeviću, klizanje i hokej u gradu u „Zetri”, Jahorina je zadržala prestiž glavnog zimskog centra u BiH, u čijim hotelima su boravili turisti iz cele SFRJ. Sarajlijama je bilo blizu: mahom su dolazili preko dana i uveče se vraćali u centar grada. Otkako su se već bili opasno zaoštrili nacionalni odnosi, to su mahom bili muslimani jer, većinski srpsko Pale bilo je jedna od tri među 10 sarajevskih opština u kojoj nije pobedila SDA, nego SDS, kao što su i Srbi u noćne sate manje zalazili na Baščaršiju.
Kada su muslimanski specijalci poveli masu prema „Holidej inu” jer je „iz kancelarija SDS-a pucano na građane okupljene na trgu na protestu protiv nacionalnih stranaka”, Karadžić, Krajišnik, Koljević i Plavšićeva u zadnji čas su uspeli da izađu iz grada i na Palama uspostave organizaciju vlasti u ratnim uslovima. Još ranije formirana Skupština srpskog naroda u BiH formirala je vladu. Sutradan je Sarajevo bilo oblepljeno poternicama za svakim od njih.
Pale su bile locirane dovoljno blizu centra Sarajeva, gde su tokom rata boravili inostrane diplomate, visoki i niski predstavnici, posrednici, humanitarci, novinari iz svetskih medijski agencija. I, istovremeno, dovoljno daleko od muslimanske artiljerije. Pale su bile sigurna kuća i ratni stan političkog rukovodstva RS. Tu su kasnije formirane i ostale institucije RS: predsedništvo, vlada, pravosuđe, prvi fakulteti, ANURS, Srna, RTRS, sa sve više kvalifikovanog kadra koji je izbegao iz muslimanskog Sarajeva. Banjaluka je, međutim, imala druge prednosti. Neuporedivo veći grad u najvećoj regiji sa srpskom većinom. Grad koji tokom rata nikada nije bio u ratnoj zoni i u kome su i tokom rata funkcionisale razvijene regionalne institucije. Grad u koji se smestio velikih broj izbeglica iz svih delova BiH, a posle „Oluje” slio i veliki broj Srba prognanih iz Hrvatske. Najzad, to je i centar Bosanske krajine, koja je dala najveći broj boraca VRS.
Presudilo je, navodno, što je Milošević u Dejtonu „uz čašicu viskija” delove srpskog Sarajeva ustupio Izetbegoviću, iako je prvobitnim međunarodnim planom bilo predviđeno da Sarajevo postane distrikt. Za utehu je tada u parku u centru Pala pred izbeglice bila postavljena maketa novog grada i čak formirana direkcija za izgradnju i kao prvi korak iz Srbije su dopremljene enormne količine besplatnog građevinskog materijala.
Po nekima je presudan bio raskol u rukovodstvu, kada je legalna i legitimna naslednica Radovana Karadžića i predsednica RS pod pritiskom saboraca u vrhu prešla u Banjaluku i tamo formirala vlast, koju će i verifikovati na izborima. Karadžić, Koljević, Krajišnik, pa i sama Plavšićeva, ako ne po rođenju i poreklu, Sarajlije su po već dugom životnom i radnom veku i bili su vezani za grad. Paljani joj nisu oprostili što je glavni grad preselila u Banjaluku, kao što ni Banjalučani nisu zahvalni što im ga je doselila.
Jedino je Dodik ostao lojalan prvoj predsednici Srpske, koja mu je uprkos velikim pritiscima s Pala i iz Beograda poverila prvi premijerski mandat. Dok je bila omražena na obe strane zbog naivnog priznanja u Hagu da se oseća odgovorna za zločine koje nit je naređivala, nit u njima učestvovala, te desetak godina robijala, jedino ju je Dodik, pored uže porodice, posećivao i brinuo o njoj. A po izlasku iz zatvora i svečano dočekao u Banjaluci.
Pale su kao centar RS krajem rata procvetale. Kvadrat stambenog prostora po ceni je bio ravan beogradskom. Politička elita je sagradila stambene kuće na pitomoj padini prema Jahorini, koju je narod nazvao Dedinjem. A onda je došlo do naglog pada. Udaljene od Srpskog Sarajeva, koje je samo ulicama bilo odvojeno od neprijateljskog muslimanskog, Pale su zaudarale na miris propadanja i blizina Jahorine s ratom zapuštenim hotelima i skijalištima tokom zimskih dana delovala je duboko depresivno. Jedinu živost unosili su studenti i mahom beogradski profesori.
Kao glavni grad Srpske, Banjaluka je, sasvim očekivano, postala centar ne samo političkog nego i ekonomskog i kulturnog života. Ali i na Palama je poratni zamah, koji je naglo zaustavljen, kasnije otkočen i, po onoj maketi, nastao je lep i urbanizovan gradić, koji se poput Inzbruka, austrijskog takođe olimpijskog grada, oslonio na zimski turizam i univerzitetsko obrazovanje. Lociran između Jahorine, koja je vratila nekadašnji sjaj, i orijentalne Baščaršije, on postaje toliko atraktivan da je postao predmet srpsko-bošnjačkog dogovora o zajedničkoj turističkoj ponudi.
Izgradnjom Administrativnog centra vlade RS u Istočnom Sarajevu, u kome borave i rade funkcioneri Srpske u zajedničkim organima u Sarajevu, primakle su vlast Palama i na lokalnom nivou. Aktuelna inicijativa da se status glavnog grada i prijestonice podeli između Banjaluke i Pala čini se pravedna. Pale, kao mesto rođenja Srpske, dobiće simboličke privilegije da se tu održavaju centralne manifestacije obeležavanja značajnih datuma iz istorije republike. I, sigurno, ne samo to, što ćemo saznati kada zakon bude šire obrazložen. Treba očekivati da će protektori i bošnjački političari imati prigovor: „Srpska oživljava svoje mračne militantno-agresorske tradicije!”
Piše: Nenad Kecmanović
Izvor: politika.rs