Poznavaoci istorije kažu da je srpski narod imao tri velika državnika - Iliju Garašanina, Јovana Ristića i Nikolu Pašića.

Uz kralja Aleksandra Prvog, Nikola Pašić bio je, svakako najpoštovaniji srpski političar kod ostalih južnoslovenskih naroda, cijenjen zbog istorijskih zasluga za svoj narod i međunarodnu zajednicu u cijeloj Evorpi.

Kao student Politehnikuma u Cirihu prišao je socijalistima i prihvatio ideje Svetozara Markovića i njegovih ruskih uzora.

Po povratku u Srbiju uređivao je socijalistički list Oslobođenje, a 1878. godine izabran je u Narodnu skupštinu.

Poslije gušenja Timočke bune 1883. godine emigrirao je i u odsustvu je osuđen na smrt. Kralj Milan ga je kasnije pomilovao.

Odlučujuće je doprinio da Srbija 1888. godine dobije ustav koji je primorao kralja Milana da se povuče.

Ubrzo po abdikaciji kralja Milana u korist sina Aleksandra, 1889. godine postao je predsjednik Skupštine, a 1891. godine predsjednik Vlade.

Dominantnu političku poziciju u Srbiji učvrstio je poslije dolaska na vlast kralja Petra Prvog Karađorđevića 1903. godine.

Vladu je vodio i od 1904. godine i potom još tri puta. Poslije Prvog svjetskog rata bio je tri puta i predsjednik Vlade Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca.

Uspješno se opirao nastojanjima Austrougarske protiv Srbije, učestvovao je u stvaranju Balkanskog saveza uperenog protiv Turske i bio odani pristalica carske Rusije.

Uz kralja Aleksandra, od 1914. godine regenta, predvodio je Srbiju u pobjedonosnim balkanskim ratovima 1912. i 1913. godine i u Prvom svjetskom ratu od 1914. do 1918. godine.

Zastupao je Kraljevinu Srbiju 1919. godine na Versajskoj mirovnoj konferenciji i odlučno doprinio stvaranju Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca.

U službenim razgovorima, navode hroničari, malo je govorio, puštajući sagovornike da iznesu svoje utiske i argumente, raspoloženja i gledišta, kako bi došao do što više obavještenja. U Poslaničkom klubu ili Glavnom odboru stranke govorio je ili prvi ili posljednji.

Najumnije glave tadašnje Srbije i Јugoslavije nisu ga voljele, ali su do kraja njegovog života uvijek stajale na raspolaganju mudrom državniku.

Pašić je bio ćutljiv i zatvoren čovjek, oženjen u poznoj 45. godini Đurđinom Duković iz bogate srpske porodice u Trstu (porijeklom iz Kotora). Bio je otac troje djece, Radomira, Darinke i Pave, prema kojima je bio prilično popustljiv.

U posljednjim godinama života Pašić je bio prilično tolerantan, posebno u korupcionaškim aferama sina Radomira, što mu je krnjilo ugled u narodu i umnožavalo protivnike oko kralja Aleksandra Prvog.

I sama Pašićeva smrt vezuje se za prekore kralja Aleksandra Prvog u vezi sa sinom Radomirom tokom audijencije 10. decembra 1926. godine, koju je teško prihvatio.

Tom prilikom je kralj pod naletom bijesa rekao Pašiću da bi mu bilo bolje da objasni kriminalne poslove svoga sina. Pašića je ta izjava toliko uvrijedila da je on odmah napustio dvor. Uznemiren zbog te izjave kralja umro je istog dana.

Pola sata nakon njegove smrti iz dvora je došla poruka sa kraljevim pisanim izvinjenjem zbog izgovorenih riječi. Nažalost, stigla je prekasno.

Umro je u svom domu na uglu Pozorišne i Јevremove ulice u Beogradu.

Prema svjedočenjima savremenika, ostavio je za sobom 826.605 tadašnjih dinara (u vrijednosti tadašnjih 16.000 dolara) na štednom računu u banci, namijenivši novac za podizanje spomenika ruskom caru Nikolaju u Beogradu u znak zahvalnosti srpskog naroda.

Izvor: Srna