Banjaluka je pune četiri godine bila pod ustaškom okupacijom. Najljepša zdanja u Banjaluci u Drugom svjetskom ratu bila su sjedišta fašističke okupacione vlasti. Tu su potpisivane smrtne presude za hiljade ljudi. Sa Banskog dvora, Banske uprave i Hipotekarne banke, u kojoj je danas sjedište predsjednika RS, ustaška znamenja skinuta su 22. aprila 1945, kada su grad oslobodili partizani.

Foto: arhivska fotografija/Arhiv RS-Muzej RS

Doček osоobodilaca

U aprilu 1941. ustaše su zauzele Banjaluku s namjerom da od nje naprave prestonicu NDH. Na ulazu u gradski park osvanulo je upozorenje: “Zabranjen ulaz Srbima, Židovima i psima!”

Ustaški stožer, na čelu sa zloglasnim Viktorom Gutićem uselio se u Bansku upravu, u kome se danas nalazi Gradska uprava. Kako u knjizi „Kroz jedno mučno stoljeće“ svjedoči Hrvoje Magazinović, Hrvat iz Dalmacije, koji je 1941. bio advokatski pripravnik u Banjaluci, ustaški velikaši su u ovom zdanju, nakon odluka o likvidacijama, „pili i bančili do jutra“. Tu su se iživljavali i nad najviđenijim banjalučkim pravoslavnim sveštenicima, protom Dušanom Subotićem i episkopom Platonom, prije nego što će ih zaklati i baciti u Vrbanju.

Foto: arhivska fotografija/Arhiv RS-Muzej RS

Srušem bunker ispred Banske uprave

Ustaše su 5. maja 1941. uveče upale u Vladičasnki dvor i dvojicu sveštenika odvele u stožer u Banskoj upravi.

„Kolale su priče da su Platon i Subotić za vrijeme večere vođeni oko stola, a svaki od prisutnih ustaša im je iščupao po nekoliko dlaka iz brade. Ta orgija je bila začinjena najpogrdnijim psovkama i izrugivanjem njihovom činu”, navodi Magazinović.

Preko puta, u Banskom dvoru, prema pisanju istoričara umjetnosti Siniše Vidakovića, u to vrijeme se nalazila njemačka komanda, koja je koncertnu dvoranu koristila kao skladište za žito i konjušnicu.  I na ovom zdanju bila su ustaška obilježja.

Foto: arhivska fotografija/Arhiv RS-Muzej RS

Banski dvor 1943.

Navodno, čak i njemački fašisti su bili zgroženi ustaškim zvjerstvima, ali su bili na istoj strani fronta. Po nekim izvorima, upravo iz Banskog dvora su izdavane komande za uništenje naroda na Kozari.

Između dva monumentalna zdanja nalazila se, tek pred rat osveštana, Saborna crkva Svete Trojice. Hram je pogođen 1941. u njemačkom bombardovanju, ali nije znatnije oštećen. Ipak, ustaše su naredile Srbima i Jevrejima da, ciglu po ciglu, razruše velelepnu crkvu, proglasivši je “ruglom grada”.

Foto: arhivska fotografija/Arhiv RS-Muzej RS

Ustaše srušile Saborni hram Svete trojice

Jeziva priča o ustaškim zločinima vezuje se i za zgradu današnje Akademije nauka i umjetnosti RS, koja je izgrađena tridesetih godina prošlog vijeka kao Trgovačka komora. Godinama se pričalo da su u podrumu ovog zdanja, kod kotlovnice za centralno grijanje, ustaše napravile mučilište za Srbe i Jevreje. Prilikom renoviranja zdanja, prije desetak godina, u podrumu su otkriveni predmeti koji podsjećaju na sprave za mučenje, ali ove priče ni predstavnici ANURS ni istoričari nikad nisu potvrdili.

Na uglu Jukićeve i ulice koja se danas zove Jevrejska, 1941. se nalazio Jevrejski kulturni dom sa sinagogom. Ustaše su ga pretvorile u javnu kuću pod nazivom „Lindabar“ u kojoj su okupatorima podvodili zatočene Jevrejke i Srpkinje.

Foto: arhivska fotografija/Arhiv RS-Muzej RS

Jevrejski dom i sinagoga u kojoj su ustaše otvorile bordel

Ovo zdanje je 1945. oštećeno u savezničkom bombardovanju, a poslije rata je u njemu bila omladinska razglasna stanica, potom štamparija „Glasa“.  Srušeno je u zemljotresu 1969.

Izvor: Srpskaiinfo

Autor: Milkica Milojević