Na obroncima planine Vlašić, između rijeka Ilovske, Ugra i Cvrcke, nekih pedesetak kilometara jugoistočno od Banjaluke smjestilo se Kneževo - gradić i istoimena opština u Bosni i Hercegovini i Republici Srpskoj. Samo naselje je osnovao Ali-dedo Skender još 1463. godine, te se po svom osnivaču grad do dejtonske Bosne i Hercegovine zvao Skender-Vakuf. 

No,  nije ime jedina promjena koja se desila u proteklih dvije i po decenije.

Ona najpogubnija čini se, demografska, kao i većinu malih i nerazvijenih opština u našoj zemlji snažno je i nemilosrdno pogodila i Kneževo. Prije rata tu je živjelo više od 19.000 stanovnika, dok prema posljednjem popisu taj broj iznosi nešto manje od 10.000 ljudi koji većinom žive u ruralnim oblastima. Osim toga, Opština Kneževo spada u red izrazito nerazvijenih opština u Rebublici Srpskoj, dok je popis iz 2013. godine pokazao i da je to jedna od dvije ili tri opštine sa najviše nepismenih stanovnika..

Nadalje, Kneževo je u teškoj finansijskoj dubiozi. Budžet opštine iznosi nešto više od četiri miliona KM, dok se opština još 2010 godine zadužila čitavih 5,6 miliona KM. S obzirom da zatezne kamate nisu plaćane, samo po tom osnovu dug je do 2017. godine dostigao 2,2 miliona KM, te je čitava stvar završila pred Okružnim privrednim sudom u Banjaluci.

Sa druge strane, Kneževo "kuburi" i sa potraživanjem dugova, te su ovoj lokalnoj zajednici po podacima iz 2017. godine, Šume Srpske dugovale oko milion maraka. 

Ovakva situacija neminovno je uticala na opštu privrednu sliku u Kneževu. U zadnjih nekoliko godina zatvoreno je, ili je u fazi stečajnog postupka nekoliko pogona u kojima su radno sposobni stanovnici ove opštine imali priliku da rade. Tako je u MTK "Metalotehna", firmi koja se bavila proizvodnjom dijelova za željeznice stečajni postupak odavno okončan, dok je u Drvnoj industriji “Omar” a.d. Kneževo isti upravo u toku. 

Rijedak primjer nešto krupnijih pozitivnih privrednih kretanja je Fabrika obuće “Dermal” iz Kotor Varoša koja je otvorila proizvodnu halu u Kneževu gdje je prošle godine zaposleno 90 radnika.

Osim toga, ovih dana, preduzeće “Iron tech” iz Čelnica koje se bavi proizvodnjom opreme za građevinarstvo i zaštitne sisteme trebao bi otvoriti svoj proizvodno pogon u Kneževu te zaposliti, kako se navodi, 10 radnika. 

S obzirom na navedeno, ne čudi da u skladu sa podacima Zavoda za zapošljavanje RS o prosječnom čekanju na posao koji je u ovom entitetu pet godina i osam mjeseci, on u Kneževu iznosi više od sedam godina, što je skoro najduže u RS, dok se, primjera radi, na posao najkraće čeka u Stanarima - 11 mjeseci. 

Opštinski oci u Kneževu naglašavaju potrebu dovođenja investitora, ali za sada sve ostaje u najavama. Jedna od takvih je i ona od početka ove godine upućena od strane konzorcijuma iz Turske,  “Heritedž Turka”, koja je kako se tvrdi, u izgradnju Eko zone Korićani-Vlašić planirala da uloži ni manje ni više već 4,2 milijarde eura i to u, između ostalog, “aerodrom i golf terene na Vlašiću.”

Dokle se stiglo sa implementacijom ovog pompezno najavljenog projekta nije nam poznato. U svakom slučaju, dok ne dobiju priliku da lete iz svoje lokalne zajednice i u slobodno vrijeme igraju i golf, stanovnici Kneževa nastavljaju se boriti da zarade za osnovne životne potrebe. 

Njih nešto više od 1.400 trenutno je u radnom odnosu, od čega u javnim preduzećima radi 600, a u privatnom sektoru nešto više od 800. Kada su investicije u Kneževu u pitanju, od opštinske administracije nismo dobili odgovor koliko ih je u zadnjih 10 godina bilo. 

Kneževo nesumnjivo ima svoje potencijale. Poljoprivreda, šumarstvo i turizam mogli bi biti oblasti u kojima se sigurno može tražiti izlaz iz stanja u kojem se ova lokalna zajednica već duže vrijeme nalazi. Međutim, veliki šumski i hidrografski potencijal, čist vazduh, prelijepi kanjon rijeke Ugar koja u svojim brzacima krije pastrmke, mladice i lipljene, ali i lovište “Kneževo” u kojem se mogu sresti  srne, divokoze, zec, divlja svinja, medvjed, lisica, jazavac, vuk, divlja mačka, kuna zlatica i kuna bjelica, definitvno zaslužuju jedan drugačiji odnos kako čelnika ove lokalne zajednice, tako i viših nivoa vlasti. Da bi se ovi potencijali maksimalno iskoristili potrebna je dugoročna vizija materijalizovana u obliku kvalitetnih projekata ali poboljšanju opštih uslova poslovanja.

I pored toga što su poljoprivrednici Kneževa organizovani u Zemljoradničku zadrugu 15. Maj, oni koji se na području ove opštine bave stočarstvom, u prvom redu ovčarstvom, i pored ogromnih površina pod pašnjacima na nadmorskoj visini na kojoj je flora najidealnija za ispašu, te kvalitetne vode i zraka, čini se nemaju pravu sistemsku podršku. Tako, proizvodnja nadaleko poznatog vlašićkog sira i dalje je stihijska i nema naznaka da će malim proizvođačima u skoroj budućnosti biti ponuđena alternatia u smislu obezbjeđivanja organizovanijih uslova za proizvodnju, ali i plasmana ovog visoko kvalitetnog proizvoda.  

Bez jasnog  pravilnika o proizvodnji vlašićkog sira, standardizovanja tehnologije proizvodnje, redovne kontrole zdravstvene ispravnosti proizvoda i prostorija za proizvodnju i zaštite geografskog porijekla vlašićkog sira, proizvođači će i dalje biti prepušteni sami sebi. 

Ovakvo opšte stanje odrazilo se i na volju i raspoloženje mladih Kneževa da dio svog vremena posvete kulturnim aktivnostima. Tome je tokom našeg razgovora najdirektnije posvjedočila i Mirjana Keleman, predsjednica organizacije "Mladi aktivisti - Kneževo". 

(Mirjana Keleman)

Naglašavajući da je Udruženje trenutno u stanju mirovanja, te da nije obnavljalo članstvo u ovoj godini, Keleman kaže: “Nas desetak se okupi kada trebamo realizovati neki od projekata. Ranijih godina smo dosta radili, ali eto ove godine smo malo utihnuli sa aktivnostima. Jednostavno smo izgubili volju i okrenuli se borbi sa svojim životima.”

Osam godina za redom u Kneževu su organizovali manifestaciju "Sedmica sporta i kulture" koju je sufinansirala opštinska administracija, ali ova mlada aktivistica nije sigurna “da li će se taj poduhvat organizovati i naredne godine.

"Mladi aktivisti - Kneževa" nemaju prostorije za rad, te godinama svoje projekte realizuju, kako je njihova predsjednica rekla, bukvalno sa ulice. 

(Mladi aktivisti - Kneževo)

“Vjerovatno je to i razlog zbog kojeg nismo uspjeli razviti organizaciju do nivoa da samostalno funkcioniše i da ima zaposlene. Sredstva za projekte smo dobijali aplicirajući kod raznim donatorksih organizacija i tako realizovali aktivnosti u Kneževu”, navodi Keleman uz konstataciju da je većina mladih već napustila njenu opštinu “jer u izrazito nerazvijenoj opštini poput Kneževa, mladi nemaju nikakvu perspektivu.” 

Sa druge strane, zanimljivo je, naš drugi sagovornik, predsjednik udruženja SPKD "Prosvjeta" Kneževo, Mrđan Mitrović veoma je zadovoljan podrškom opštine udruženju koje vodi. “Naša lokalna zajednica trenutno nam pruža veliku podršku i pomoć za razliku od prethodnih, te se u budućnosti nadamo jos uspješnijoj saradnji”, rekao nam je Mitrović čije udruženje broji 100 članova raspoređenih u više grupa kako što su ženska pjevačka grupa i harmonikaška sekcija. “U susret Vidovdanu”, Malogospojinski sabor folklora, godišnji koncert koji se održava 30.decembra, Sabor folklora i etno muzike na kojem je učestvovalo 12 kulturno-umjetničkih društava iz cijele Republike Srpske odnodno BiH, aktivnosti su koje su organizovane u saradnji sa Opštinom Kneževo.

(SPKD "Prosvjeta" Kneževo)

“Poteškoce kao i kod većine udruženja iz naše branše nastaju sa finansijske strane” podvlači ipak Mitrović naglašavajući značaj postojanja Udruženja koje kako kaže “daje veliki dobrinos razvoju tradicije i kulture naših prostora” ističući spremnost za još većim uspjehom u svom radu i zalaganju.

S obzirom da će, kako smo naveli, u prosjeku morati čekati duže od sedam godina da bi dobili priliku da rade, generaciju koja stasava u Kneževu moraće krasiti prije svega strpljivost. U protivnom, ako se stvari rapidno ne promjene, nešto više od 700 učenika osnovne škole, te njih blizu dvije stotine koji pohađaju srednje obrazovanje u Kneževu “odletiće” iz svoje lokalne zajednice ali sigurno ne sa aerodroma obećanog da će se graditi u Kneževu, skupa sa golf terenima. 

Frontal