Istočnohercegovački gradić Bileća je i sjedište istoimene opštine karakteristične po rijetkoj naseljenosti. Po posljednjem prijeratnom popisu iz 1991. godine, cijela opština je imala oko sedam i po hiljada stanovnika. Deset godina ranije, tamo je živjelo jedva pet hiljada ljudi, a prvi popis nakon Drugog svjetskog rata zabilježio ih je tačno 1270. Za Bileću se danas može reći da je gradić, no u vrijeme prvog popisa u Bosni i Hercegovini koji je 1879. godine, samo nekoliko mjeseci nakon okupacije, obavila Austrougarska, radilo se suštinski o selu sa 60 kuća i 263 stanovnika. Tridesetak godina kasnije, tačnije 1910, u Bileći je već bilo 307 kuća i 1871 stanovnik (757 muslimana, 890 pravoslavnih, 196 katolika i 15 Jevreja).

Iz tog pustog kamenjara potiču čak dvojica dobitnika najveće filmske nagrade na svijetu, mitskog Oskara. Svi ljudi rođeni u Bileći krajem devetnaestog i početkom dvadesetog vijeka mogli su, bez mnogo pretjerivanja, stati u malo veći tramvaj, a među njima je otac jednog dobitnika Oskara za glumu i jedan dobitnik Oskara za animirani film. A ako fokus proširimo samo malo, do susjedne opštine Gacko, broj se povećava na tri, jer je među njima i jedan dobitnik Oskara za strani film.

Godine 1886. u Bileći je rođen Petar Sekulović, otac Mladena Sekulovića koji će slavu steći pod imenom Karl Malden. Malden je 1952. godine dobio je Oskara za mušku sporednu ulogu u filmu „Tramvaj zvani želja“. Sedmog februara 1927. godine u Bileći je rođen Dušan Vukotić koji će 1962. godine, deset godina nakon Karla Maldena, takođe osvojiti Oskara, za najbolji crtani film („Surogat“). Bio je to prvi Oskar za crtani film u istoriji koji je dodjeljen neameričkom autoru. Godine 2002, pola vijeka nakon Karla Maldena i četiri decenije nakon Dušana Vukotića, Oskara je dobio i Danis Tanović (za „Ničiju zemlju“, a u kategoriji najboljeg stranog filma). On je rođen u Zenici 1969. godine, ali kao i svi Tanovići potiče iz Gacka, u istočnoj Hercegovini; Gacko i Bileća su udaljeni jedva četrdesetak kilometara.

Ovo je priča o Mladenu Sekuloviću, prvom istočnohercegovačkom oskarovcu, rođenom u Čikagu 22. marta 1912. godine. Mladen je bio najstariji od tri brata, a rodio se na dvadeseti rođendan svoje majke. Otac Petar imao je u tom trenutku 26 godina, a u Ameriku je emigrirao ne samo zbog težnje ka boljem životu, nego i bježeći od mogućnosti da bude mobilisan u austrougarsku armiju. U Americi je, dakle, Petar oženio mladu Čehinju, krojačicu po profesiji. On je porodicu prehranjivao radeći u čeličani. Ima u sudbinama Petra Sekulovića i njegove žene nečeg što nas danas podsjeća na najslavnije pisce iz njihovih domovina, a po rođenju njihove savremenike, na Ivu Andrića i na Franca Kafku, na težnje mladih Višegrađana da se otisnu put Amerike te na američku odiseju Kafkinog Karla Rosmana, protagoniste romana što se zove „Amerika“.

Mada oboje proleteri, Mladenovi roditelji imali su umjetničke inklinacije. Majka mu je bila amaterska glumica, a otac je vodio hor pri srpskoj pravoslavnoj crkvi (u kojem je pjevao i Mladen) te je takođe pri crkvi režirao predstave koje su se uglavnom bavile srpskom baštinom. Evo uostalom kako svog oca opisuje sam slavni glumac u svojoj autobiografiji objavljenoj 1997. godine: „Odanost srpskom porijeklu u kući mog oca uvijek je bila najviša vrijednost. Porijeklo je pozitivno definisalo moga oca. On je bio zabavan, šarmantan i omiljen čovjek. Kad bi pričao neku priču, uvijek je bio u centru pažnje. Ali za njega je važnije bilo da je bio lider u srpskoj zajednici. Svojoj zajednici. Bio je Srbin, opsjednut time da bude dobar Srbin i pomaganju ljudi oko njega da i oni budu dobri Srbi.“

Svom sinu Mladenu Petar je dao i srednje ime: Džordž, kao spomen na porodičnu krsnu slavu – Đurđevdan. Pet godina nakon Mladenovog rođenja, porodica se iz Čikaga preseljava u grad Geri u saveznoj državi Indijana. Geri je bio prepun emigranata: Iraca, Škota, Poljaka, Mađara, Bugara, Grka, Srba.

Mladen je kao dječak naučio srpskohrvatski prije nego engleski. (Njegova majka je još prije braka s katoličanstva prešla na pravoslavlje, a naučivši srpskohrvatski prestala je da govori češki. Maldenovi roditelji međusobno nikad nisu razgovorali na engleskom, nego na srpskohrvatskom ili eventualno njemačkom koji su oboje znali. Usput, interesantno je da u knjizi napisanoj 1997. godine, dakle nakon što se Jugoslavija raspala, Karl Malden svoj maternji jezik naziva isključivo srpskohrvatski.) Kad je pošao u školu, svi su imali problema sa izgovaranjem njegovog imena jer u engleskom jeziku, kaže, uopšte ne postoje riječi koji počinju sa ml. Otud je valjda kad je kao dvadesetdvogodišnjak promijenio ime, a želeći da u novom imenu sačuva asocijativnu vezu sa starim krajem i porijeklom, napravio permutaciju u imenu koje je pretvorio u prezime pa je od Mladena postao Malden.

U knjizi napisanoj na engleskom, dakle, Malden se sa sjetom prisjeća jela koja mu je pripremala majka, potencirajući, između ostalog, burek i zeljanicu. (Pa svojim čitaocima objašnjava kako je „zalanitsa“ jufka punjena spanaćem, a „bourek“ jufka punjena mesom. Ta hrana je za dječaka bila, kako doslovno kaže, „raj na zemlji“.)

Sugestivno Malden opisuje kako je sudbina njegovog oca dovela u Čikago. Stigavši u Ameriku, na čuveno ostrvo Elis, s dvojicom prijatelja, planirao je novi život u San Francisku gdje je brat jednog od tih prijatelja radio kao konobar. Ispostavilo se, međutim, da je samo dan-dva ranije San Francisko pogodio katastrofalan zemljotres, pa su ih službenici uputili u Čikago. Tamo su u jednom naselju na „firmama“ iznad kafana, pekara i prodavnica vidjeli samo poznata prezimena kao Simić, Nikolić, Filipović, kao da su se našli u maloj Srbiji. I odlučili su da ostanu tu.

U Geriju u Indijani, Petar Sekulović je, dakle, entuzijastički vodio malo lokalno srpsko amatersko pozorište. Njegov brat koji je živio u Kraljevini Jugoslaviji poštom mu je slao knjige savremenih dramskih tekstova. Karl Malden se prisjeća kako je njegova glumačka karijera počela ulogama u predstavama koje su se većinom bavile srpskim ustancima protiv Turaka.

Iako je bio talentovan košarkaš, Mladen Sekulović nije uspio da dobije sportsku stipendiju jer nije htio da se bavi bilo kojim drugim sportom. U ranim dvadesetim, najprije je, kao i njegov otac, radio u čeličani, a zatim je odlučio da napusti Geri i porodicu te okuša sreću u glumačkoj školi u Čikagu. Nakon što je diplomirao najprije se vraća u roditeljski dom, ali uskoro odlazi u Njujork u potrazi za slavom, uspjehom i boljim životom.

Prvih godina uglavnom radi na radiju i u pozorištu, no već 1940. dobija prvu filmsku ulogu. Ipak, pravi početak njegove karijere sačekaće još četiri-pet godina, a zbog Drugog svjetskog rata. Karl Malden je, naime, bio oficir američkog vazduhoplovstva. Po povratku u civilni život, karijera će da mu procvjeta.

Već 1951. odigraće ulogu Miča, najboljeg prijatelja Stenlija Kovalskog (mitska uloga Marlona Branda) u filmu „Tramvaj zvani želja“, za šta će naredne godine da dobije Oskara. U preko pola vijeka filmske karijere radiće s najvažnijim režiserima u istoriji sedme umjetnosti. Radiće sa Alfredom Hičkokom i Džonom Fordom, jedne godine će biti član žirija na Berlinskom filmskom festivalu, a posljednju ulogu u životu odigraće 2000. godine u jednoj epizodi prve sezone televizijske serije „Zapadno krilo“.

Malden je umro 2009, kao devedesetsedmogodišnjak, nakon sedamdeset i jedne godine braka sa glumicom Monom Grinberg. To je jedan od najdugovječnijih brakova u cjelokupnoj istoriji Holivuda. Među brojnim nekrolozima objavljenim tih dana u medijima bio je i onaj koji je napisao Majkl Daglas.

Tako se sin siromašnog emigranta iz Bileće zlatnim slovima upisao u istoriji sedme umjetnosti. I makar je promijenio ime, cijelog života je ostao ponosan na svoje porijeklo. Vidljivo je to i iz uloga koje je igrao. Jer kao što se Hičkok trudio da u svakom svom filmu odigra malu ulogu, Malden je često uspjevao da u filmovima u kojima je glumio pomene prezime Sekulović. U filmu „Paton“, gdje glumi generala Omara Bredlija, u jednom trenutku obraća se nekom vojniku i kaže mu: „Sekuloviću, daj mi taj šljem.“ U još nekoliko filmova postoje slični momenti, ali možda je najkarakterističniji onaj iz filma „Ptičar iz Alkatraza“. Nabrajajući neke od zatvorenika, u jednoj sceni, među drugim prezimenima, Malden izgovara i prezime Sekulović. U svojoj autobiografiji je zabilježio kako mu se otac zbog toga naljutio objasnivši mu da „nijedan Sekulović nikad nije bio u zatvoru“.

Petar Sekulović cijelog je života pomno pratio vijesti iz zavičaja. On je vjerovatno znao po čemu je njegov rodni grad širom domovine bio najpoznatiji. Pred kraj postojanja Kraljevine Jugoslavije, u Bileći se, naime, u zgradi zatvora stare kasarne, nalazio logor u koji su vlasti internirale istaknute revolucionare. Između ostalih, tu su bili i Moša Pijade, Ivo Lola Ribar, Todor Vujasinović, Ivan Milutinović i Đorđe Andrejević-Kun. Podsjeća nas na to vrijeme i danas čuvena pjesma „Bilećanka“.

Njegovom sinu koraci nisu odjekivali po kamenju hercegovskom, ali on zato jest dobio svoju zvijezdu na famoznom holivudskom Bulevaru slavnih. Jednom je dobio Oskara, još jedanput je bio nominovan, a u periodu od 1989. do 1992. godine bio je predsjednik Američke filmske akademije, institucije koja dodjeljuje Oskare. Radi se o jednoj od najvećih počasti u Holivudu, tituli koju su osim Maldena između ostalog nosili: Bet Dejvis, Frank Kapra te Gregori Pek. U predgovoru svojoj autobiografiji, Malden poluironično primjećuje koliko je veliki pređeni put od grada Gerija u Indijani do prestižne bine u Kodak teatru u Los Anđelesu.

Ipak, u vrijeme kad je Malden išao u školu u Geriju, bio je to grad od skoro tristo hiljada stanovnika. U Geriju se rodio najslavniji pop pjevač svih vremena: Majkl Džekson, iz Gerija je i nobelovac Džozef Stiglic. I sam je Malden bio svjestan da je njegov otac Petar od Bileće do Gerija prešao duži put nego on od Gerija do Holivuda.

Čudan je put od istočnohercegovačkog kamenjara do Gerija, grada na obali jezera Mičigen. Petar Sekulović je iz Bileće došao u Geri. Bileći najbliži veći grad je Trebinje – udaljeno samo trideset kilometara. Najslavniji Trebinjac svih vremena – pjesnik Jovan Dučić – umro je upravo u Geriju 1943. godine.

Čudo je ta Hercegovina što čitav svijet naseli, a sebe ne raseli.

Autor: Muharem Bazdulj

Izvor: srbiubih.com