Ona se eksplicitno ne spominje ni u domaćim krivičnim zakonima, odnosno nigdje ne piše da je eutanazija zabranjena tj. da je to krivično djelo. Jedini dokument koji de facto spominje eutanaziju jeste Zakon o pravima, obavezama i odgovornostima pacijenata koji je donio Parlament Federacije BiH 2010. godine, gdje se u članu 17.  ističe da pacijent ima pravo da slobodno odlučuje o svemu što se tiče njegovog života i zdravlja, osim u slučajevima kada to direktno ugrožava život i zdravlje drugih, te da ovo pravo ne podrazumijeva eutanaziju i u članu 31. istog Zakona kojim se propisuje da svaki pacijent ima pravo na najviši nivo olakšavanja svoje patnje i boli saglasno opšteprihvaćenim stručnim standardima i etičkim principima, što podrazumijeva terapiju bola i humanu palijativnu zaštitu u posljednjem stadiju bolesti, što opet iskuljučuje eutanaziju.

U Zakonu o zdravstvenoj zaštiti RS kojim se propisuju prava i obaveze građana i pacijenata u ostvarivanju zdravstvene zaštite članom 23. se kaže da pacijent ima pravo da slobodno odlučuje o svemu što se tiče njegovog zdravlja, osim u slučajevima kada to direktno ugrožava život i zdravlje drugih lica, dok se stavom 1. člana 26. ističe da pacijent ima pravo da odbije predloženi medicinski tretman, čak i u slučaju kada se njime spasava ili održava njegov život.

Ako bismo eutanaziju posmatrali kao pomoć pri samoubistvu, u krvičnim zakonima i RS i Federacije BiH stoji da ko navede drugog na samoubistvo ili mu pomogne u izvršenju samoubistva, pa ovo bude izvršeno, kazniće se zatvorom od šest mjeseci do pet godina u RS, i kaznom od tri mjeseci do pet godina u FBiH.

Evropsko iskustvo

Pitanje eutanazije je kompleksno pitanje, koje podrazumjeva sagledavanje iz medicinskog, religijskog, bioetičkog, moralnog i pravnog ugla. Za razliku od BiH, debate oko ozakonjavanja ili potrebe legalizovanja u Evroskoj uniji su sve glasnije, posebno nakon što su neke države članice (Belgija, Luksemburg i Holandija) taj čin ozakonile, osmislile  procedure i stvorile praksu vezanu uz ostvarivanje tog prava. Činjenica je da na nivou EU zakonodavstva eutanazija nije kodificirana, zbog čega članice i mogu same da se odrede prema ovom pitanju. Holandija se smatra pretečom ozakonjavanja eutanazije, jer je bila prva država u Evropi koja je prije 12 godina regulisala i zakonski dozvolila etuanaziju (odlukom Senata sa 46 glasova za i 28 protiv).

Trend je da se i u ostalim zemljana EU otvori rasprava o ovom pitanju, Medicinski etički savjet Francuske predložilo je da se potpomognuta smrt u ovoj zemlji legalizuje u izuzetnim slučajevima kod pacijenata koji su neizlječivo bolesni i trpe nesnosne bolove, ali samo na njihov lični zahtjev.

Međutim treba biti jasno da ni holandski Zakon o okončanju života po zahtjevu i potpomognutom samoubistvu ne daje pravo vlastima da okončaju život određenim licima po svom izboru, niti da će biti uslišeno svakom zahtjevu za okončanje života, on naprotiv predviđa više uslova koji se moraju ispuniti da bi se postupilo po tom zahtjevu.

„Pretpostavka je da su druge teme tipa ekonomskog, socijalnog i političkog karaktera  bitnije za medije i javnost obzirom na trenutačnu situaciju u Bosni i Hrcegovini. Međutim, život i praksa možda nametnuti da se otvori šira debata sa stavovima svih relevantnih institucija koje mogu nešto reći na ovu temu, kada će taj trenutak doći u Bosni i Hercegovini, teško je procjeniti”, istakla je  Nives Jukić, Ombudsmen BiH.

Eutanazija, distanazija, ortotanazija

Pravo na život ili ljudski život se smatra najvišom vrijednosti i kao takav ga definišu Evropska konvencija o ljudskim pravima, kao i Ustav BiH. U mnogim debatama po pitanju eutanazije njeni zagovarači su isticali da osim prava na život, ljudi treba da imaju i „pravo na smrt“.

„Kada se “povede priča” o kraju života (smrti) uvijek se u stvari razgovara o ljudskoj moći (ili nemoći) da “savlada smrt” ili da se sa smrti suočimo. Borba protiv smrti je važan cilj medicine, ali uvijek mora postojati pozitivno razmišljanje da je dužnost medicine da prihvati smrt kao sudbinu svih ljudskih bića. Ako krenemo od aksioma da “od smrti nema lijeka”, medicinski tretman mora biti usmjeren da poveća mogućnost umiranja u miru. Savremena medicina je smrt smatrala (a i danas je uglavnom tako) svojim najvećim neprijateljem, ponekad produžavajući život preko bilo koje mjere, zanemarujući humanu  jegu za teško bolesne“, kaže dr. med. sc. Samir Husić, načelnik Centra palijativne njege UKC Tuzla.

On dodaj da većina pacijenata priznaje da se ne boje umrijeti koliko imaju strah od suočavanja sa užasnom boli i patnjom, te se zbog toga javljaju zahtjevi za eutanazijom. „Istovremeno u savremenoj medicini osjećaj nemoći pred “snagom smrti” ljekare needukovane iz palijativne medicine dovodi u iskušenje napuštanja (ili prekidanja) tremana palijativno bolesnih pacijenata. Palijativna medicina zahtijeva da, čak i kada pacijent neprikladno odbija dalje terapije, ljekar boravi uz svog pacijenta i uspostavi empatičku komunikaciju, čime može učiniti da pacijent ponovo razmisli o ispravnosti svojih odluka“, ističe dr Husić.

On poručuje da je vrlo bitno znati šta je to  “palijativni stadijum bolesti”. To je onaj stadijum kada bolest više ne reaguje na ciljani farmakološki ili nefermakološki tretman, i kada su tretman simptoma i kvalitet života pacijenta dva prioritetna cilja. Svaka bolest (hronična) vremenom uđe u ovu fazu (nereagovanja na ciljani tretman). U tom smislu postoje tri pravca kako se tretiraju pacijenti u ovom stadijumu. Jedan od njih je etuanazija, drugi za koji dr Husić ističe da je možda još veći problem predstavlja rašireni princip distanazija (terapijska ustrajnost). “Koristeći novi terapijski (i tehnološko farmaceutski) arsenal distanazija, negirajući dimenziju smrti, podvrgava osobu bolnoj smrti (neprimjerenim dijagnostičko – terapijskim procedurama)”, objašnjava dr Husić. Treći, i prema  pravilima palijativne medicine, najbolji pravac jeste princip ortotanazije, koji traži poštovanje opšte dobrobiti za pacijenta, te garantuje dostojanstvo pacijenata i tokom života ali i u vrijeme umiranja.

Svjetska zdravstvena organizacija je redefinicijom pojma zdravlja kojom se predlaže da zdravlje nije samo puko odsustvo bolesti nego i tjelesna, psihička, socijalna i duhovna dobrobit za pacijenta, priznala palijatvnu medicinu zvaničnom trećom granom medicine.

U Centru palijativne njege Tuzla, koji je jedini takav u BiH, na hospitalnom tretmanu godišnje bude između  600 – 650 (od osnivanja 2003. godine to je oko 5.000 pacijenata) uz još 1.100 – 1.200 pregleda u ambulanti palijativne medicine i terapije bola (oko 10 000 za 10 godina). “Niti jedan od tih pacijenata tretiran od strane naših timova nije zatražio eutanaziju. Mislim da sam vam time dao svoj stav o eutanaziji. Samo loše /neadekvatno/ tretiran pacijent može biti potencijalna osoba koja bi eutanaziju smatrala olašanjem muka”, smatra Husić.

(Frontal)