Na političkoj, ali i široj društvenoj sceni Republike Srpske dominantan je jedan politički i vrijednosni koncept od njenog stvaranja pa do današnjeg dana. Taj koncept u samoj svojoj osnovi nastao je kao defanzivna reakcija na srpskog naroda na procese koji su se dešavali u bivšoj Jugoslaviji ne samo u vrijeme njenog raspada početkom devedesetih godina prošlog vijeka, nego i znatno ranije, još od prvih naznaka početkom šezdesetih godina dvadesetog vijeka da se Jugoslavija kreće u smjeru decentralizacije i jačanja njenih centrifugalnih republičkih, pokrajinskih pa i nacionalnih sila. Srbi su u drugu, kao uostalom i u prvu Jugoslaviju, ušli sa planom i namjerom građenja snažne centralizovane države, a kad su shvatili da to niko drugi ne želi, onda su pravili u oba slučaja defanzivne izlazne strategije koje su u principu značile zaokruživanje svog etničkog prostora i zatvaranje ne samo prema komšijama, nego i prema ostatku svijeta.

Tako je nastala i Republika Srpska: ona nije bila originalni plan srpske političke elite u predratnoj Bosni i Hercegovini-ista je insistirala prvo na ostanku BiH u okviru krnje Jugoslavije, a potom, kad se uvjerila da to ne žele Bošnjaci i Hrvati, na odvajanju srpskih etničkih teritorija unutar BiH i njihovom pripajanju SR Jugoslaviji. Tek kad se uvjerila da za takvo nešto ne postoje elementarne premise u vidu bilo kakve podrške međunarodnog faktora, na istoku i zapadu, naša politička elita prihvatila je ideju Republike Srpske koja nije dio državne zajednice sa Srbijom. Sve do Dejtona to nije bilo tako, a čak i neko vrijeme nakon Dejtona mnogi u rukovodstvu Republike Srpske su smatrali dejtonsku poziciju Republike Srpske unutar konfederalne BiH samo kao privremenu etapu do konačnog ujedinjenja sa Srbijom.

U proteklih deset godina vladajući SNSD je definisao politički program samostalnosti Republike Srpske, koji se svodi na političku nezavisnost koja može, ali ne mora, da znači i državnu nezavisnost Republike Srpske od BiH, s tim da je bitna razlika pozicije SNSD-a od ratnog i poratnog SDS-a u tome da se tadašnji SDS zalagao za potpunu nezavisnost od Sarajeva, ali državnu integraciju sa Srbijom u kojem konceptu nije bilo najjasnije da li bi ta nova država bila unitarna ili bi Srpska imala određeni stepen autonomije. S druge strane, SNSD je proklamovao cilj da, ako Srpska ne bude ravnopravna unutar BiH, ona treba da teži svojoj nezavisnosti, s tim da SNSD nikad nije zastupao stav da se Srpska treba politički ujediniti sa Srbijom, nego samo ekonomski i kulturno (čemu, na kraju krajeva, nema prepreka niti u okviru današnje BiH i trenutnih političkih okolnosti).

SDS je posljednjih godina na koncept SNSD-a, koji je značio da je nacionalno pitanje zapravo pitanje svih pitanja i da u BiH ništa ne može da se riješi dok se prvo ne riješe nacionalna pitanja, pokušao da formuliše politiku ostavljanja po strani krupnih nacionalnih i političkih tema, a da se u međuvremenu riješavaju `obična`, egzistencijalna pitanja građana. Takav politički pristup ne samo da nije lišen logike, nego je i veoma pohvalan imajući u vidu katastrofalno ekonomsko-socijalno stanje u zemlji i de facto demografsko odumiranje Republike Srpske. No, problem koji SDS nije uspio nikako da riješi jeste da se na nivou institucija BiH, prema ustavnom uređenju Srpske i BiH, u najvećoj mjeri ne riješavaju pitanja koja se direktno tiču egzistencije građana, već se to primarno čini na entitetskom i kantonalnim nivoima. Tako, SDS je u vlasti u institucijama BiH svoju politiku zasnovao na borbi protiv kriminala, koja nije dala nikakve rezultate, te se ukupno djelovanje SDS-a u Sarajevu svelo na uhljebljenje svojih funkcionera na pozicije u Savjetu ministara i drugim centralnim organima, pri čemu se Republika Srpska, a pogotovo Banja Luka, doživljavala kao neka druga planeta u koju se, povremeno, treba spustiti da bi se napadala njena vlast. Građani su tako stekli utisak da SNSD, kakav je takav je, ipak živi u Srpskoj i sa ljudima u njoj, dok je SDS negdje tamo daleko, u Sarajevu, te da ga Srpska, a pogotovo Krajina, previše ne zanimaju i ne dotiču. S druge strane, u onim opštinama u kojima je SDS bio na vlasti u proteklom periodu nije učinjeno bogznašta da se na konkretan način afirmišu proklamovane politike, odnosno SDS je na lokalu u principu činio isto što je radio SNSD u opštinama u kojima je ta partija vladala, a to jeste jedan uigran i jedinstven sistem potpune kontrole javnih resursa, partijskog zapošljavanja, odsustva razvojne vizije i shvatanja politike isključivo kao mehanizma ličnog korišćenja budžetskih sredstava od strane partijskih funkcionera.

Lišeni političkih poruka o samostalnosti Srpske, odnosno borbe protiv kriminala a za boljitak običnog čovjeka, oba dominantna koncepta su se svela na puku borbu za vlast, za pozicije, za budžete. Rezultati oba koncepta su da Republika Srpska niti je samostalna, niti se u njoj uspostavila vladavina prava i ekonomski razvoj. Rezultat oba koncepta su potpuni porazi.

A ti porazi su direktna posljedica pasivnog i defanzivnog nacionalnog koncepta s početka ovog teksta. Posljedica jedne arhaične paradigme koja se kod nas Srba ne mijenja unazad dva vijeka. Čitalac će primjetiti da smo mi postali ciničan, apatičan i narod koji ne vjeruje u mogućnost pozitivnog rezultata. Mi očekujemo unaprijed poraz fudbalske reprezentacije i kao da mu se radujemo dok kritikujemo i igrače i trenera. Mi smatramo da je cijeli svijet zavjeren protiv nas i da se, konsekventno, moramo izolovati od svih i svakoga. I to zapravo i radimo u kontinuitetu decenijama. Tako smo došli do rezultata da se mi uopšte ne razumijemo sa svojim okruženjem, da nemamo saveznike i da i ne možemo da ih imamo, jer nas više niko ne razumije. Naš jezik ljudi ne shvataju, jer mi ne umijemo da artikulišemo sopstvene interese kao zajednica. Naš interes se svodi da nećemo ono što drugi narodi oko nas hoće, kao i da hoćemo ono što oni neće. Mi smo tako postali zatočenici interesa naroda u našem okruženju i, paradoksalno, iako ih doživljavamo kao neprijatelje mi smo zapravo njihov odraz u ogledalu-mi više nemamo svoju originalnu priču, svoj originalan identitet i interese, te smo se sveli na negaciju u odnosu na svoje neposredno okruženje.

Zato, ako želimo da istinski mjenjamo stvari na bolje, moramo konačno početi da mjenjamo tu paradigmu, taj sistem vrijednosti u kojem smo zarobljeni. Moramo da postanemo narod i društvo pobjeda i optimizma. Republika Srpska mora dobiti politički program koji je zasnovan na:

1. Povratku vjere u institucije sistema (a trenutno niko ne vjeruje u te institucije, a ni one same ne vjeruju u sebe, što je rezultiralo nevjerovatnih nihilizmom spram Republike Srpske, iako se kunemo u nju verbalno);

2. Ekonomskom razvoju (snažna i nedvosmislena podrške obnovljenih institucija privrednom razvoju, promjena svijesti da se posao dobija a ne da se osvaja, jačanje slobodne tržišne privrede, povećanje naše konkurentnosti u regiji, otvaranje prema ekonomskim integracijama i lociranje onih tržišnih branši u kojima možemo biti konkurentni na širem tržištu);

3. Modernizaciji Republike Srpske (tehnološki, kulturni i institucionalni ulazak u dvadeset i prvi, te napuštanje ideja devetnaestog vijeka). Problem dosadašnjih politika u Republici Srpskoj bio je taj što se njihovi proklamovani ciljevi ne mogu ostvariti bez modernizacije zemlje, njenog obrazovnog i privrednog sistema, ostajanja mladih ljudi u zemlji a ne njihovom emigriranju u bijeli svijet. Mi smo kao narod uvijek željeli da prvo dobijemo državu, a da potom riješavamo sve ostalo, međutim to tako ne ide. Prvo je potrebno izgraditi društvo, vrijednosno i privredno ga osnažiti, pa tek onda prirodna posljedica tog i takvog društva može da bude jačanje državnog subjektiviteta, a što je i vrijeme veoma direktno potvrdilo.

Prema tome, Republika Srpska danas treba političku artikulaciju koja će biti zasnovana upravo na pomenutim principima, odnosno koja će zastupati novu paradigmu. Dosadašnja je bila neuspješna, mi danas nemamo niti jednu definisanu državu kao narod, nemamo održive ekonomije, ne držimo korak sa svijetom, izumiremo. Aktuelne političke elite su se predale i ne misle da je uopšte moguće ozdraviti stanje, njih samo interesuje da ukupno stanje održavaju potpuno bezizlaznim kako bi u nekom novom globalnom djeljenju karata ostvarili neke benefite. No, istorija je pokazala da se takvo razmišljanje nikad nije isplatilo, da smo uvijek dobijali manje nego što smo ranije imali, a sve to logična je posljedica činjenice da mi u svakoj narednoj godini, unazad stotinu godina, sve više zaostajemo za svijetom i sve nas je manje. Takav trend ne može dovesti sad odjednom do nekog velikog preokreta. Jedini realan preokret u našem društvu može i biće rezultat upornog rada, učenja i odricanja. To ne zvuči previše lagodno i popularno, ali je tako. To je istina.

No, ono što mora da se shvati jeste da mi kao narod nismo niti nešto pametniji niti gluplji od drugih. Razlika između nas i onih prosperitetnih je u ponašanju, odnosno prihvatanju društveno prihvatljivih obrazaca ponašanja. Ako vrednujemo i promovišemo rad i učenje, onda ćemo zadržavati kod sebe one najvrijednije i najstručnije, a oni će dalje da nas tehnološki usavršavaju. Sve zajedno će dovesti do jačanja ekonomije i boljeg životnog standarda. Posljedično, Republika Srpska će biti bogatija, uspješnija, samostalnija. Dakle, to je pobjednička koncepcija.

Ako, pak, vrednujemo i promovišemo poltronizam, uhljebljenje na državnim jaslama, korupciju svih mogućih oblika, ako one najtalentovanije tjeramo van zemlje, onda će rezultat biti jedna primitivna palanka, nepostojanje institucija, sve će se svoditi na lične veze, pravo i red će biti samo fikcija. To je gubitnički koncept. Koncept koji već predugo živimo.

Republika Srpska može i mora biti drugačija, bolja i bogatija. Može pobjeđivati. Mogu se u njoj zarađivati pare. Mogu se u njoj sticati znanja, inovirati i praviti uspješne priče. Republika Srpska može i treba biti poveznica Sarajeva, Beograda i Zagreba. Mi se trebamo pozicionirati kao prijateljski partner svima, možemo spajati ljude, poslove i ideje i time činiti naše društvo prosperitetnijim. Ne trebamo se plašiti bilo koga, pogotovo onih drugih i drugačijih od nas. Trebamo biti otvoreno, civilizovano i napredno društvo koje je prihvatljivo svima i koje privlači ljude.

To je Republika Srpska kakvu većina nas vidi, želi i za koju se vrijedi boriti. Sve ostalo je već viđeno.