Uber predstavlja mrežnu kompaniju za prevoz čije usluge korisnici mogu da zahtijevaju putem aplikacije na pametnim telefonima. Mrežne kompanije za prevoz koriste onlajn platforme, povezujući putnike sa prevoznicima koji usluge vrše koristeći privatna, nekomercijalna vozila.
Ovakvi oblici organizacije preduzeća predstavljaju novinu na tržištima u regionu, iako na svjetskim tržištima postoje i razvijaju se duže od polovine decenije.

Kompanija Uber osnovana je kao startap kompanija 2009. godine u San Francisku, samom srcu svjetskog tehnološkog razvoja. Njihova aplikacija prvi put se pojavljuje na tržištu istoimenog grada 2010., u periodu 2011-2012. počinje njeno širenje na tržišta većih gradova SAD – Njujork, Čikago i Vašington, zatim i van državnih granica počevši od Pariza.

Uber kampanju započinje sa početnim kapitalom u iznosu od 200,000 američkih dolara.

Iako prošlogodišnji profit kompanije ne prelazi 2 milijarde dolara godišnje, to ne sprečava povjerenje investitora u njihovo širenje i profitabilnost. Uložene investicije u kompaniju Forbs procjenjuje na 30-40 milijardi dolara što čini da njena ukupna vrijednost premašuje cifru od 50 milijardi.Opravdanost se ističe u činjenici da se Uber već širi sa drumskog na vazdušni saobraćaj. 

Uber nije besplatan

Usluge prevoza putnika u većim gradovima u konstantnom su porastu, idući u skladu sa modernim i ubrzanim načinom života. Šta to Uber nudi u odnosu na standardne usluge taksi prevoza, a čini ga tako popularnim?

Tri su stvari ključne: transparentnost, efektivnost i niža cijena usluge.

Korisnik aplikacije koji naručuje uslugu može saznati informacije o prevozniku. Prema tome sami prevoznici moraće da obezbijede što bolji kvalitet usluge što uključuje i kvalitet i udobnost vozila kojim se služe, te ljubaznost u pristupu klijentima. Transparentnosti nisu lišeni ni korisnici jer će i prevoznik moći ocjenjivati njihovo ponašanje – nedolično ponašanje može biti sankcionisano nemogućnošću korišćenja aplikacije u određenom periodu. Druga karakteristika je efektivnost, odnosna brzina usluge gdje proces traženja i samog plaćanja usluge obavlja za vas aplikacija u najkraćem mogućem roku. Dok u posljednjem pogledu, pogledu cijene, postoji mogućnost da usluga bude niža 25-30% u odnosu na standardne usluge taksi prevoza.

Pravno okruženje u Srpskoj

Usluge prevoza lica i stvari na putevima Republike Srpske, uređene su Zakonom o prevozu u drumskom saobraćaju Republike Srpske (donesen u novembru 2008. godine, nije usklađen sa propisima EU) kojim se, između ostalog, regulišu način i uslovi vršenja prevoza. Zakon u članu 16. predviđa dva osnovna oblika javnog prevoza: linijski i vanlinijski. Osnovna razlika između ova dva oblika jeste što linijski prevoz podliježe unaprijed registrovanom redu vožnje, dok se relacija prevoza kod vanlinijskog utvrđuje ugovorom između prevoznika i naručioca prevoza.

U pogledu taksi prevoza, zakon ga u članu 4. tačka u) određuje takođe kao javni vanlinijski prevoz lica za koji se „cijena prevoza utvrđuje taksimetrom po odobrenom cjenovniku usluga ili na osnovu pogodbe“, dok je pododjeljak 1.4. Taksi prevoz posvećen ovom obliku prevoza. U članu 47. određeno je, između ostalog, da nadležni organ jedinice lokalne samouprave utvrđuje: organizaciju taksi prevoza na području jedinice, utvrđuje broj registrovanih vozila za obavljanje ove djelatnosti, prava i dužnosti taksi prevoznika, vozača i lica koja se prevoze i dr. Član 48. odredio način utvrđivanja cijene prilikom prevoza gdje stav 1. istog člana predviđa vidno postavljen taksimetar koji cijenu obračunava prema cjenovniku usluga prevoza (2), koji takođe mora biti javno istaknut u vozilu. Pored navedenih oblika javnog prevoza, zakon predviđa u članu 2. stav 3. i prevoz za sopstvene potrebe koji se vrši radi „zadovoljenja potreba u okviru registrovane djelatnosti vlasnika motornog vozila“. Član 55. stav 1. taksativno nabraja šta se podrazumijeva pod ovim oblikom prevoza.

Uber nudi svoje usluge u različitim varijantama UberPop, UberX i UberBlack, u kojem će obliku usluga biti ponuđena zavisi upravo od propisa države u kojoj Uber nastoji da djeluje, odnosno od krutosti tih propisa.

Analizirajući svaku od navedenih usluga i na osnovu analize gore pomenutog Zakona, odnosno njegovih važnijih članova, primjetno je da ne postoje uslovi za zakonito vršenje djelatnosti ove kompanije u Republici Srpskoj. Osnovni uslov koji Uber ne ispunjava jeste taj da se usluga ne naplaćuje putem taksimetra nego preko već pomenute aplikacije. U određenim državama, primjer Velike Britanije, u odobrenju korištenja aplikacije u prometu učestvovao je i sam Vrhovni sud. S druge strane, nelegalno obavljanje djelatnosti dovelo bi do narušavanja konkurencije, što je podrazumijeva se nedopustivo.

Zaključak

Uber u današnjem pravnom okruženju Republike Srpske, dijelom i ekonomskom, jednostavno nema uslove da zaživi. Jedini način jeste promjena propisa koji se primjenjuju u pozitivnom pravu Republike Srpske, konkretno zakona koji je analiziran u tekstu. Njegova promjena će sigurno nastupiti, s obzirom da ga treba uskladiti sa pravnim naslijeđem EU. Ono na šta bi zakonodavac naročito trebao obratiti pažnju jeste dopuštanje dodatnih oblika prevoza u drumskom saobraćaju. Jedan od primjera kojim se može poslužiti jeste zakonodavstvo susjedne Republike Hrvatske gdje je Zakon o prijevozu u cestovnom prijevozu predvidio i posebne oblike prevoza, a potreba i način obavljanja takve djelatnosti spada u nadležnost jedinica lokalne samouprave i zavisi od njene odluke. Iako ni ovo nije najbolje rješenje, jer će omogućiti samo vršenje usluga u vidu UberBlack (možda i UberX), ipak će predstavljati jedan korak naprijed prema većoj liberalizaciji tržišta i samom tehnološkom razvoju od koga smo vakcinisani. Globalni razvoj ove kompanije i uticaj koji ostvaruje na tom putu govori da Uber nije samo startap kompanija koji obavlja usluge prevoza putnika. Pojam „uberizacija tržišta“, kojem se može posvetiti poseban članak ništa kraći od ovog, ne smije ostati zanemarljiv.