Crkva, odnosno religija kao takva, može da posluži kao veoma dobar instrument vladarima da obezbijede poslušnost masa, a time i obezbjede sebi duži “rok trajanja”. Dakle, religija postaje sredstvo koje vlastodršci koriste zarad održanja poslušnosti masa, a u interesu isključivo njih samih. Odnosno, umjesto da religija upravlja politikom ili joj  makar stoji uz rame, ona treba da bude podređena politici i da se iskoristi u političke ciljeve, zarad odgovarajuće vladavine. I ona je to zaista i uradila. Ali da budemo iskreni, ona je to radila i mnogo ranije, počevši od progona hrišćana koji su u to vrijeme smatrani paganima (do 313. godine), preko Krstaških ratova koji su pokazali da iako su vođeni pod plaštom krsta i u ime oslobađanja Jerusalima i Svete zemlje, su bili isto tako motivisani strašnim zločinima i pljačkaškim pohodima, u šta se onaj poslednji i pretvorio. Religija je ovdje sjajno poslužila kao jedan vid opravdanja za sva nedjela koja su se činila.

Svoju kulminaciju kao sredstvo za sprovođenje interesa vladajuće klase religija doživljava u vrijeme inkvizicije, kada nije bilo bitno da li je neko jeretik ili ne, nego da li on ugrožava postojeći poredak, odnosno ima dovoljnu količinu novca koja će zadovoljiti onoga ko ga prijavi (najčešće bi imanja od "jeretika" koga kazne smrću pripali onome ko prijavi istog za jeres). 

Međutim, nakon pojave prosvjetiteljstva, kada su ljudi počeli da shvataju da nešto u svoj ovoj priči nije u redu, dolazi i do revolucija poput one prve u Francuskoj, pa do revolucija sredinom i sedamdesetih godina XIX vijeka, kada se stvaraju i prve nacionalne države, a s njima i nešto što se zove nacionalizam. Tada ovaj pojam nije imao negativnu konotaciju nego je isključivo predstavljao  pozitivno političko, moralno i civilizacijsko značenje, jer nacije i nacionalizmi nastaju rušenjem dogmi o svetosti careva, kraljeva i dinastija. 

Međutim, ne lezi vraže. Kada su se hrišćani oslobodili religije i svog vladara kao svete krune, za vrat im je zahajao još teži i “zavodniji” balast. Izrođen kao nešto plemenito, ubrzo je shvaćen kao nešto što veoma dobro može opiti mase, možda čak i više i bolje nego religija (iako ova dva termina možda kod nas u ovom trenutku djeluju posve komplementarno, oni ne moraju biti takvi). 

Ubrzo je svoje najgore otjelovljenje doživio u svom izuzetno kontaminirajućem obliku, fašizmu i nacional – socijalizmu (nacizmu).  Vidite li ovaj prefiks nacional?On ne stoji slučajno tu. Taj novi (kako bi Marks rekao) opijum za narod, predstavljao je jedan od glavnih ideoloških putokaza političkih stvaralaca ova dva totalitarna sistema. Začas se pretvorio u odlično sredstvo upravljanja masama koji je politika u svoje svrhe fantastično iskoristila. Nažalost, na ova dva primjera smo mogli vidjeti da to nisu uvijek bile plemenite svrhe.

Nacional – socijalizam predstavljao je najgoru pošast u istoriji čovječanstva, a njegova ideologija je bila zastrašujuće iracionalna. Najzanimljivije od svega je da je svoje uporište upravo našao u naciji, u nacionalizmu. Na ovaj način nacionalizam je efikasno iskorišten kao veoma dobro sredstvo vlasti, ali nažalost u svom najpervertiranijem  obliku. 

I tako dođosmo do Bosne i Hercegovine, države u kojoj su religija i nacija neodvojive komponente, zemlje u kojoj sva tri plemena za Evropom kasni nekih 150 godina jer je naša nacionalna “revolucija” svoj vrhunac izgleda  dostigla u prethodnom ratu. U prethodnom ratu su se u BiH isprepreli i Marksov “stari” i savremeni “novi” opijum za narod. Pokazalo se kao fatalna jednačina.

Šta više, izgleda da je BiH krenula kontrasmjerom. Religija ponovo dominira (dobro, možda ne dominira, ali svakako ima ogroman uticaj, pogotovo na bošnjački nacionalni korpus), a nacija je dopunjava. Istorija je pokazala ovakav uticaj kao plodno tlo za neplodna zbivanja. Da li će se u budućnosti ova stvar kretati u relativnijem i umjerenijem smjeru, to niko ne može tvrditi. Samo da nam se ne ponovi istorija. Historia magistra vita est. Nadam se da je i nas bar nečemu naučila. 

                                                                                       Stefan Blagić