Oznake geografskog porijekla upotrebljavaju se za obilježavanje prirodnih, poljoprivrednih, industrijskih, zanatskih i proizvoda domaće radinosti.” 

 

Proizvodnja i distribucija poljoprivrednih proizvoda nose značajnu ulogu u privredi Evropske unije. Vladimir Blagojević iz Privredne komore Republike Srpske ističe da Evropska unija daje specijalan status određenim proizvodima za koje smatra da su vrijedni da budu zaštićeni i promovisani, a u svrhu spriječavanja nelojalne konkurencije na tržištu koja se negativno odražava na proizvođače, ali i potrošače dovodi u zabludu.

 

„Zaštita proizvoda daje mogućnost da taj proizvod dobije višu cijenu i bolju poziciju na tržištu, stvaranje prepoznatljivosti proizvoda, direktna veza proizvoda s određenim geografskim područjem daje dodatnu vrijednost i prepoznatljivost tom području, a, takođe, i potrošači bivaju zaštićeni od prevare i zabluda o porijeklu proizvoda”, istakao je Blagojević. 

Uredbom Savjeta ministara EU 510/2006 o zaštiti geografskih oznaka i oznaka poljoprivrednih i prehrambenih oznaka navodi se da: „Treba podsticati raznolikost poljoprivredne proizvodnje, kako bi se postigla bolja ravnoteža između ponude i potražnje na tržištu.

 

Promovisanje proizvoda koji imaju određene osobine moglo bi značajno doprinijeti ruralnoj privredi, posebno u područjima s manjim mogućnostima ili u udaljenim područjima, poboljšanjem prihoda poljoprivrednika i zadržavanjem ruralnog stanovništva na tim područjima.” 

 

 

Prehrambeni proizvodi na ovim prostorima su svojevrstan brend, pa sporenja u regionu po ovim pitanjima nisu bila iznenađujuća pojava. Primjeri su sporovi između Hrvatske i Slovenije oko kranjske kobasice i istarskog pršuta, a informacija da je Slovenija zaštitila ajvar i šljivovicu za javnost Srbije imala je negativnu konotaciju. Shodno tome, potrebno je napomenuti da krađa brenda nije izvršena ukoliko neka država registruje šljivovicu kao takvu, ali kao što je Nenad Budimović iz Privredne komore Srbije pojasnio u izjavi za Večernje novosti, akcenat proizvoda prilikom zaštite geografskog porijekla je na regionu, a ne na državi iz koje dolazi. 

 

On je rekao da bi nedopustivo bilo da stranci zaštite npr. srpsku ili valjevsku šljivovicu, dok svaku drugu mogu, ako dokažu da je posebna i da je prave na jedinstven način. Stoga, sama šljivovica ili ajvar ne predstavljaju problem za proizvođače iz drugih zemalja koji proizvode sopstvene autohtone vrste. Sporenje oko istarskog pršuta imalo je drugačiji karakter, obzirom da se radi o autonomnom proizvodu ovog područja. Spor je riješen kompromisno, nazivom Istarski odnosno Istrski pršut, rješenjem da se područje proizvodnje proširi na slovenački dio Istre i uvođenjem jedinstvenog žiga za cijelo područje proizvodnje, obaveznog za sve proizvođače. 

 

Zanimljiva je činjenica da je Krčki pršut prvi zaštićeni hrvatski proizvod u EU od aprila ove godine, posebno kada uzmemo u obzir to da mnogi drugi poznatiji hrvatski proizvodi to još nisu učinili. Prema pisanju Index.hr navodi se da je cjelokupan proces trajao pet godina, a sam proces zaštite proizvoda u proceduri Evropske komisije trajao je nešto više od godinu dana.

 

„Brendiranje  je složen proces, zahtijeva pažljivo planiranje i dugoročnu angažovanost. Na našem tržištu osjećaju se mali pomaci po pitanju važnosti brendinga ali još uvijek mnogo kasnimo u odnosu na razvijene zemlje. Izgradnjom brenda svom proizvodu dajete dodatnu vrijednost ili emociju koja je odlučujući faktor pri donošenju odluke o kupovini. Ukoliko ste ispunili obećanu „vrijednost“ stvarate lojalne kupce i možete dugoročno ostvariti odlične rezultate u prodaji. U svijetu je poznato da brend čini najznačajniju i najveću vrijednost preduzeća. Na žalost, većina naših  proizvođača  se jos uvijek služi ad hoc tehnikama, što u krajnjem rezultatu ne daje željene efekte niti konkurentsku prednost” za Frontal je izjavila Milena Mijatović Đekić, stručnjak za marketing i direktorica agencije MINT iz Banjaluke, koja je radila na razvoju nekoliko značajnih domaćih robnih marki, te za poznate regionalne brendove. 

 

„Oznake geografskog porijekla zaštićene su međunarodnim sporazumima i nacionalnim zakonima, te zakonima o zaštitnom znaku u vidu skupnih oznaka ili oznaka certifikovanja, zakonima protiv nelojalne konkurencije, zakonima o zaštiti potrošača i zakonima ili odredbama koji priznaju individualne oznake geografskog porijekla. Poljoprivredna savjetodavna služba RH takode obrazlaže da se „od oznake geografskog  porijekla zahtijeva da određeni kvalitet, ugled ili neko drugo svojstvo proizlazi iz geografskog područja, i da se zato u ograničenom području mora odvijati samo proizvodnja ili prerada ili priprema. Kod oznake izvornosti kvalitet, svojstva proizvoda su uglavnom ili isključivo i određena geografskim područjem, i zato je preduslov da se proizvodnja i priprema i prerada tih proizvoda odvijaju u definisanom geografskom području.“ Shodno tome, oznaka izvornosti može se registrovati samo za proizvode koji se zaista i proizvode u navedenom geografskom području”, ističe Ksenija Renko, direktor Jupiter Strategic Consulting-a iz Hrvatske.

 

Ona naglašava da je u posljednjih dvadeset godina u Evropskoj uniji zaštićeno 760 naziva poljoprivrednih i prehrambenih proizvoda, od čega je 429 proizvoda zaštićeno oznakom izvornosti (PDO – Protected Designation of Origin), 315 oznakom geografskog porijekla (PGI – Protected Geographical Indication), a njih 16 oznakom tradicionalnog ugleda (TSG – Traditional Speciality Guaranteed).

 

Temelj politike kvaliteta (Quality Policy) u zajedničkoj poljoprivrednoj politici Evropske Unije je stvaranje sistema zaštite i podizanja vrijednosti posebnih poljoprivrednih i prehrambenih proizvoda s oznakom izvornosti i oznakom geografskog porijekla, te sistema za zaštitu proizvoda s posebnim svojstvima koja proizlaze iz tradicionalnih načina njihova spremanja i imaju tzv. tradicionalno obilježje.

 

Problematika oznake izvornosti i oznake geografskog porijekla u Evropskoj uniji regulisana je Uredbom Savjeta (EZ-a) br. 510/2006 od 20. marta 2006. o zaštiti geografskih oznaka i oznaka izvornosti poljoprivrednih i prehrambenih proizvoda, Uredbom savjeta (EZ-a) br. 509/2006 od 20. marta 2006. o poljoprivrednim proizvodima kao zagarantovano tradicionalnim specijalitetima i Uredbom Komisije (EZ-a) br. 1898/2006 od 14. decembra 2006. koja predviđa detaljna pravila za provođenje Uredbe Savjeta (EZ-a) br. 510/2006. 

 

Renko dodaje da potražnja za proizvodima određenog porijekla i visokog kvaliteta na evropskim i svjetskim tržištima sve više raste, a ovakvo registrovanje omogućava efikasnije plasiranje i reklamiranje ovih proizvoda i na domaćem i na međunarodnom tržištu. I upravo zahvaljujući većoj prepoznatljivosti brenda, takav proizvod ima pristup većem broju distribucijskih mreža, i na kraju većem broju tržišta. Tako nam je poznat talijanski Parmigiano Reggiano, francuski Champagne, i američke Florida Oranges, ali i Baranjski kulen,  Paški sir i Neretvanska mandarina. Danas je na svjetskom tržištu oko deset hiljada proizvoda s registrovanom oznakom geografskog porijekla, a njihova godišnja prodaja premašuje 50 milijardi USD. 

 

Nesumnjivo je da autohtoni prehrambeni proizvodi spadaju u višu cjenovnu kategoriju - jer sadrže dodatnu vrijednost što proizvođaču osigurava veći dohodak. Posljedično, njihova zaštita pridonosi stvaranju identiteta i prepoznatljivosti regije ili zemlje iz koje potiču. Direktna veza proizvoda s određenim geografskim područjem daje dodatnu vrijednost i prepoznatljivost tom području, te pridonosi ruralnom razvoju određene regije, ali i zemlje u cjelini. Osim toga, takva registracija predstavlja i vid zaštite koja omogućuje podizanje i postizanje „stalnog kvaliteta takvih proizvoda“. 

 

Takođe, pravo na upotrebu zaštićene oznake imaju svi proizvođači koji proizvode skladno specifikaciji tog prehrambenog proizvoda. I na kraju, proizvodi koji sadrže jednu od zađtićenih oznaka zaštićeni su od „svake zloupotrebe, oponašanja ili upotrebe neovlaštenih korisnika tih oznaka“. Ovakav sistem podstiče proizvođače na udruživanje i zajednički nastup na tržištu, a nakon provedenog postupka zaštite na nacionalnom nivou postoji i mogućnost zaštite takvih proizvoda na nivou Evropske unije.

 

 

Uzimajući u obzir kontekst Bosne i Hercegovine, Blagojević dodaje: „Kada je u pitanju zaštita među državama koje nisu članice EU, komunitarna zaštita oznaka dostupna je i za „treće“ zemlje. Među uslovima koje je neophodno ispuniti je da se prvo mora registrovati oznaka originalnosti ili oznaka geografskog porijekla u BiH na osnovu domaćih propisa, a mora biti dokazano i da je u BiH obezbijeđen sistem upravnih organa i sertifikacionih tijela koja prate i garantuju usklađenost sa proizvođačkom specifikacijom proizvoda.”

 

Prema njegovim riječima u BiH postoje potrebni propisi i uređen pravni sistem iz oblasti zaštite proizvoda prehrambene industrije koji je usklađen sa propisima Evropske unije. Uz to, postoji veliki potencijal originalnih i autohtonih proizvoda koji je potrebno valorizovati i iskoristiti u predstojećem vremenu, u periodu približavanja Evropskoj uniji, kao povoljan za njihovu zaštitu. Šansa za distribuciju proizvoda koji će imati zaštitu geografskog porijekla i  poseban kvalitet, ugled ili neko drugo obilježje koje se pripisuje njihovom geografskom porijeklu, po mišljenju našeg sagovornika je svakako postojana.  

 

Zahtjev za registraciju, odnosno zaštitu proizvoda/industrijske svojine mogu podnijeti grupa proizvođača ili prerađivača određenog proizvoda, bez obzira na to koji pravni status ta grupa (organizacija) ima. Pojedini proizvođač ili prerađivač, bilo da se radi o fizičkom ili pravnom licu takođe može podnijeti zahtjev za registraciju oznake originalnosti ili oznake geografskog porijekla u posebnim slučajevima. Prema Smjernicama za registraciju oznaka originalnosti geografskog porijekla i tradicionalnog ugleda hrane to je moguće samo u slučajevima ako:

• Je u vrijeme podnošenja tog zahtjeva jedini proizvođač, odnosno prerađivač prehrambenog proizvoda za koji je spreman podnijeti zahtjev za registraciju oznake originalnosti ili oznake geografskog porijekla u određenom geografskom području;

• Određeno geografsko područje ima karakteristike koje se značajno razlikuju od karakteristika proizvoda proizvedenih u susjednim područjima.

 

„Postupak za registraciju oznake originalnosti, oznake geografskog porijekla i oznake tradicionalnog ugleda prehrambenog proizvoda pokreće se zahtjevom koji se podnosi Agenciji za sigurnost hrane BiH (u daljnjem tekstu: Agencija). Postupak registracije oznaka provodi Komisija za registraciju oznaka koju osniva Vijeća ministara BiH, na prijedlog Agencije, u saradnji s nadležnim organima entiteta i Brčko Distrikta BiH”, navodi se u prethodno pomenutim smjernicama Agencije za sigurnost hrane BiH.

 

 

Proces registracije zaštite oznake geografskog porijekla u Bosni i Hercegovini nije predviđeno da traje duže od 12 mjeseci, a zavisi od toga da li je u procesu bio uložen prigovor i od brzine postizanja dogovora svih zainteresovanih strana.

Autor: Frontal