izvor: Srna

Perišić, koji je direktor Arhiva Srbije i naučni saradnik Instituta za noviju istoriju Srbije, ističe da je Poćorekovo pismo, prema svom sadržaju, odnosno porijeklu i vremenu nastanka, dokument koji spada u primarne istorijske izvore za izučavanje predistorije Prvog svjetskog rata.

On naglašava da je ovo pismo, istovremeno, primarni i jedan od najznačajnijih istorijskih izvora za izučavanje pitanja krivice i odgovornosti za početak Prvog svjetskog rata, koji je po broju ljudskih žrtava i materijalnim razaranjima donio do tada najveću tragediju u istoriji čovječanstva.

"Takođe, isti dokument je značajno svedočanstvo za analitičko sagledavanje politike Beča prema BiH. Budući da je reč o pismu koje spada u prepisku Bilinskog i Poćoreka, a da se Poćorek na početku svog pisma poziva na saglasnost sa stavovima koje je Bilinski izneo u pismu Poćoreku, primljenom u Sarajevu 22. maja, nesumnjivo, reč je o dragocenom istorijskom izvoru koji upućuje na dalja istraživanja", ocjenjuje Perišić.

Prema njegovim riječima, pismo otkriva, ne samo namjere ratnih krugova Beča da se povede rat, već i niz drugih stavova koji govore kako su ti krugovi gledali na Srbe, muslimane i Hrvate i njihove međusobne odnose, a posebno na politiku Beča prema Srbima u Bosni i Srbiji, kao i prema pobornicima ideje ujedinjenja Južnih Slovena.

Perišić je u autorskom tekstu objavljenom u "Istorijskim sveskama" Andrićevog instituta naveo da Poćorekovo pismo sadrži ključne stavove, koji ovaj ovaj dokument čine izuzetno značajnim.

On naglašava da su ključni stavovi vidljivi iz onih dijelova pisma u kojima se, osim formulisanja političke strategije prema Srbima i zalaganja za pripremanje rata, navode i stavovi kako se treba odnositi prema srpskom seljaštvu u BiH koje, prema toj stategiji, treba održavati u letargičnom stanju.

"Savetuje se da je neophodno raditi na pridobijanju Muslimana i Hrvata protiv Srba, da se u antisrpskoj politici Beč mora oslanjati na Hrvate i Muslimane, a da se srpska opozicija tretira kao nešto što se ne može izbeći.

Posebno se naglašava kakvu politiku treba voditi prema inteligenciji u BiH, kao i to da je potrebno graditi politiku koja bi onemogućila dobre odnose Zagreba i Beograda, odnosno politiku koja bi omogućila da Zagreb predstavlja protivtežu Beogradu", podsjeća Perišić.

On naglašava da Poćorekovo pismo Bilinskom od 28. maja 1913. godine nije bilo nepoznato zagovornicima revizije istorije Prvog svjetskog rata, ali je njegov sadržaj u raspravama o krivici za Prvi svjetski rat prećutkivan.

"Razloge za prećutkivanje postojanja ovog dokumenta od revizionista nije teško otkriti - sadržaj ovog dokumenta, jednostavno, nije se uklapao u željenu, odnosno konstruisanu, to jeste nenaučnu sliku predistorije i istorije početka Prvog svetskog rata", ocjenjuje Perišić.

On ističe da je političko-propagandni cilj bio - dokazati krivicu Srbije i Rusije za početak Prvog svjetskog rata, a dokument koji ne ide u prilog takvim tezama nije bio poželjan za političke krugove u periodu između dva svjetska rata, kao i za nacističke krugove u toku Drugog svjetskog rata.

"Rasprave o odgovornosti za početak Prvog svetskog rata, koje su imale za cilj politički motivisanu reviziju istorije Prvog svetskog rata, otvarane su, vođene, pa potom ponovo obnavljane više puta u proteklih stotinu godina. U toku dvadestih i tridesetih godina 20. veka posebno su dobijale na svojoj žestini", dodaje Perišić.

On navodi da je u toku Drugog svjetskog rata izvedena ogromna pljačka srpskih arhiva, a u okviru tog nečasnog posla, koji je bio povjeren bečkim arhivistima i istoričarima angažovanim od nacističkih krugova, velika količina arhivske građe odnesena je iz Arhiva Srbije u Beč.

"Zabeležen je podatak da se među tom građom nalazilo i Poćorekovo pismo od 28. maja 1913. godine. To je, verovatno, bio i osnovni razlog zašto taj dokument nije korišćen ni od istoričara koji su pisali svoja dela o Prvom svetskom ratu pridržavajući se naučnog metoda. Jednostavno, pismo nije bilo u istraživačkom dometu", pojašnjava Perišić.

Ipak, kaže on, istraživanje jugoslovenske štampe između dva svjetska rata otkriva da je sadržaj pisma javnosti bio poznat još 1928. godine.

Perišić je u svojim istraživanjima utvrdio da je prevod ovog pisma, u periodu između dva svjetska rata, objavljen u jugoslovenskoj štampi najmanje tri puta - prvi put 1928. godine u listu "Večernja pošta" u Sarajevu, drugi u listu "Politika" 1929. i treći put, takođe, u "Politici" 1931. godine.

Osim u "Večernjoj pošti", gdje se nalazi podatak da je pismo prije toga čuvano u "Crnom kabinetu", u oba teksta objavljena u "Politici" 1929. i 1931. godine, nije naveden izvor odakle je preuzet sadržaj pisma.

"Međutim, najnovija istraživanja pokazala su da su u Arhivu Srbije sačuvani prepis pisma otkucan na pisaćoj mašini 1930. godine i prevod pisma u rukopisu. Na prepisu pisma zabeleženo je rukopisom da je original upućen kralju Aleksandru iste 1930. godine, ali ostaje za sada nepoznato da li je kralj Aleksandar taj dragoceni dokument koristio u toku tada rasplamsalih međunarodnih rasprava o odgovornosti za početak Prvog svetskog rata", navodi Perišić.

On dodaje da se trag o sudbini tog dokumenta ponovo pojavljuje neposredno poslije Drugog svjetskog rata, u popisu srpskih arhivalija koje su za vrijeme Drugog svjetskog rata opljačkane i odnijete u Beč. /kraj/tp