Hitler, Staljin i Musoliniji, mračno trojstvo tiranije u 20-om vijeku, ponovo su u vijestima, čime upućuju izazov savjesti Evrope, zahtijevajući iznova procjenjivanje vremena u kome su živjeli, ali na način koji više govori o sadašnjosti nego o prošlosti.

Dvije Musolinijeve praunuke saopštile su kandidature za političke funkcije, ubrzo pošto je bivši italijanski premijer Silvio Berluskoni hvalio Dučea za “dobre stvari” koje je učinio za zemlju.

U Rusiji, povodom 70-te godišnjice bitke za Staljingrad (slavi se u subotu 2. februara), razmatra se promjena imena grada Volgograd u Staljingrad kao što i prije toga zvao. To je posljednja faza u puzajućoj rehabilitaciji “Ujka Džoa” (kako na Zapadu često nazivaju Josifa Visarionoviča Staljina).

I u Njemačkoj je održana sumorna ceremonija priznanja i pokajanja kojom je obilježena 80-a godišnjima od dolasa Hitlera na vlast. Kancelarka Angela Merkel je priznala Njemačku “vječnu odgovornost za zločine nacionalsocijalizma”.

Njemačka, Italija i Rusija su mnogo propatili pod diktaturom, ali samo se Njemačka suočila sa prošlošću. Nije slučajno da je ona, u najmanju ruku za svoje susjede, svetionik ekonomske i političke stabilnosti u srcu Evrope. Merkelova je povukla nedvosmisleno paralelu između sadašnje pozicije Njemačke i njene spremnosti da se uhvati u koštac sa nesrećnim realnostima iz prošlosti. “Mi se suočavamo sa našom istorijom, ništa ne prikrivamo niti potiskujemo. Moramo to da učinimo kako bismo garantovali da ćemo biti dobar i pouzdan partner u budućnosti, kao što smo srećom već sada”.

Poptuno drugačiji proces se dešava na istoku i jugu Njemačke, gdje politička neizvjesnost i ekonomska nestabilnost omogućavaju političarima da mijenjaju prošlost za dnevnopolitičke potrebe, odnosno korist.

Berluskonijevi hvalospjevi Musoliniju su previše očigledni čak i za njegove ekstremne standarde koji su lišeni prefinjenosti.

Na dan sjećanja povodom Holokausta, Berluskoni je izjavio da su rasni zakoni, koji su u Italiji usvojeni 1938. “bili najveća Musolinijeva greška, mada je u mnogo čemu drugom, vukao ispravne poteze”.

​​Musolinijeva praunuka Eda, koja se kandidovala za poslanicu na predstojećim parlamentarnim izborima, u sličnom tonu je istakla da su rasni zakoni bili “greška”, ali “ne možete da ne vidite dobre stvari koje je fašizam učinio”, ukazujući, između ostalog, na Musolinijevu podršku domaćicama.

To je samo varijacija starog opravdanja da su zahvaljujući “Dučeu” vozovi u Italiji “stizali na vrijeme” (međutim, to nije bila njegova zasluga: radovi na poboljšanju italijanske željeznice su započeli prije njegove vladavine, ali su uprkos tome vozovi i dalje često kasnili). Možda je Musoliniji doprinijeo poboljšanju položaja domaćica, ali je, takođe, gušio slobodu u zemlji, mučeći i ubijajući one koji su mu se usprotivili. Uspostavio je opskuran kult ličnosti, inicirao brutalno osvajanje Etiopije koristeći smrtonosno hemijsko oružje poput iperita, uvukao je zemlju u katastrofalni rat kao dobrovoljni saučesnik nacističke Njemačke, čime je omogućio deportaciju hiljada Jevreja u koncentracione logore. To je čovjek za koga je Berluskoni jednom kazao da “nikada nikoga nije ubio”.

Ove godine kalendari sa Musolinijevim likom se prodaju kao nikada ranije: na njima je naslikan u raznim pozama kako se šepuri, sa izbačenom bradom i napućenim ustima. On podsjeća na figuru iz komične opera – sujetan, pompezan i smiješan. Međutim, ovakav Musolinijev lik ih asocira na jaku ličnost koja je uvela red u vrijeme neizvjesnosti, kada je, na primjer, otvorena pošta na svakom trgu.

Suptilna rehabilitacija Musolinija se zasniva na prikazivanju njegove brutalnosti kao snage i minimiziranju, čak i trivijalizovanju, zločina.

Musolinijevu politiku slanja disidenata u udaljene dijelove Italije, Berluskoni je svojevremeno opisao samo kao njihove slanje “na odmor”.

​​Rehabilitacija Staljina, takođe, uzima maha. Putinova vlada je izmijenila nastavni program, opisujući nekadašnjeg sovjetskog lidera kao “uspješnog menadžera”, čiji su potezi bili “potpuno racionalni”.

Čistke, gulazi, glad – sve se to zanemaruje da bi se uljepšao lik “malog oca”, moćnog lidera koji je modernizovao SSSR i vodio zemlju do pobjede protiv nacističke Njemačke. Njegovi gresi, kao i u slučaju Musolinija, sve učestalije se opisuju samo kao “greške”.

Putin prikazuje Staljina slično kao i Berluskoni Musolinija. On minimizira pogubne efekte prisilne kolektivizacije u poljoprivredi – koja je izazvala smrt od gladi nekoliko miliona građana između 1920-ih i 1930-ih. “Tačno je da nakon nje (kolektivizacije) više nije bilo seljaštva…ali, na kraju krajeva, sproveli smo industrijalizaciju”.

Staljin je možda jedan od najvećih masovnih ubica u istoriji, ali je “zaslužan” što su fabrike funkcionisale.

Kao i pobornici Musolinija, i simpatizeri Staljina igraju na kartu nostalgije za djelimično mitskim periodom stabilnosti i položaja supersile koju je SSSR uživao. “Svi koji ne žale zbog nestanka Sovjetskog Saveza nemaju srca””, smatra Putin. Međutim, svi koji žale zbog toga, nemaju pamćenje.

Za razliku od Italije i Rusije, u Njemačkoj nema nadmetanja oko istorije. Njene lekcije su veoma dobro naučene. Nijedan političar se ne bi usudio da kaže da su strahote nacizma bile samo “greške”.

Naravno, postoje neonacističke grupe i u današnoj Njemačkoj, ali nema ni naznaka da bi političari sugerisali da su usred mnogo toga lošeg, nacisti učinili i ponešto dobro. Ne prodaju se kalendari sa Hitlerovim likom – ne samo zato što bi to bilo nezakonito već i zbog toga što ih niko ne bi kupio. Svi u Njemačkoj znaju da su vozovi za vreme Hitlera polazili na vreme, ali i gde su išli.

Spremnost za suočavanje sa prošlošću je pokazatelj samopouzdanja – političkog, ekonomskog i kulturnog.

Riješenost da se potisne ili preoblikuje istorija je znak straha, nestabilnosti i sirovog nacionalizma.

Kakva je pozicija Mao Ce Tunga - u promijenjenoj istorijskoj ravnoteži – vjerovatno najvećeg masovnog ubice u poređenju sa gore pomenutom trojkom? Oko 36 miliona ljudi je umrlo od užasne gladi od 1958. do 1961., koju je izazvao Maov pogubni ekonomski eksperiment, poznat kao “Veliki skok napred”. Tada su milioni ljudi otjerani sa zemlje u cilju industrijalizacije. Pola vijeka je skrivana istina o ovom neuspjelom projetku i bijedi koja je zadesila mnoge. Masovno stradanje i smrt ljudi je tumačeno prirodnom katastrofom. Komunistička partija ima monopol na istoriju, kao što uostalom kontroliše i sve ostalo.

Međutim, posljednjih mjeseci, kineske novine i vebsajtovi su započeli debatu o tome šta se stvarno dogodilo u vrijeme stradanja miliona. U maju prošle godine, jedan kineski magazin je objavio članak na 18 stranica o pomenutoj tragediji, zajedno sa slikama na kojima su užasne scene, kao i uvodnikom u kome se ističe da su u Kini do sada postojale dvije vrste istorije: “istorija po sebi i istorija koja se prihvata”.

Takav izvještaj ne bi bilo moguće objaviti bez dozvole vlasti. Samo priznanje da se u Kini prihvata samo određena vrsta istorije, predstavlja zadivljujući veliki iskorak i, možda, novu spremnost za suočavanje sa prošlošću, što je pravi znak snage nacije.

Od zaboravljanja istorije jedino je gore iskrivljeno sjećanje na nju.

(Radio SE/Frontal)