Odnos prema katalonskom referendumu o nezavisnosti koji najveći broj Srba pokazuje ovih dana najbolji je mogući pokazatelj potpunog odsustva našeg racionalnog odnosa prema nekim od najvažnijih političkih, nacionalnih i državnih pitanja. Isto kao i u slučaju prošlih američkih predsjedničkih izbora, najveći broj Srba je uložio značajnu energiju da prati dešavanja u jednoj stranoj državi, ali ta energija na bilo kakav način nije korespondirala sa objektivnim proračunom i analizom šta je, zapravo, u našem interesu, odnosno kakve efekte po nas će imati ovakav ili onakav izbor građana u Americi juče, ili u Kataloniji danas. No, da tragedija bude veća, mi takvu objektivnu analizu ne praktikujemo niti kad su sudbonosne političke odluke u našoj sopstvenoj zemlji u pitanju.

Sudeći po razgovorima ljudi na ulici, u kafanama, na društvenim mrežama, Srbi u Republici Srpskoj većinski sa ogromnim simpatijama posmatraju referendum u Kataloniji i moguće otcjepljenje te španske regije. Motiv takvog stava vjerovatno leži u činjenici da naši ljudi žele da i Republika Srpska krene istim putem, odnosno da stekne nezavisnost na istim principima. Mnoge okolnosti su takođe slične: španski ustavni sud je katalonski referendum proglasio neustavnim, a centralni organi vlasti su se sa izuzetnom žestinom obrušili na poteze katalonske vlade. S druge strane, za razliku od Republike Srpske, Katalonija je najbogatiji, najliberalniji i najprosperitetniji dio Španije, a Katalonci su nezadovoljni jer izdvajaju previše novca u centralni državni budžet. Sama Barselona predstavlja jedan od najkosmopolitskijih gradova u Evropi, a analitičari navode da u najvećem katalonskom gradu ujedno ima i najviše protivnika katalonske nezavisnosti, koji se plaše negativnih ekonomskih, turističkih i političkih implikacija katalonske nezavisnosti. Taj profil stanovnika Barselone, u principu, insistira na što je moguće većem stepenu katalonske političke i finansijske autonomije, a Španiju vidi kao potencijalno dobar okvir, ali uz prihvatanje potrebe federalizacije te zemlje. Dakle, najprogresivniji elementi u Kataloniji dobro znaju šta žele, izračunali su to, imaju plan. I, primjećujete, niko ih u Evropi i svijetu previše ne napada zbog toga. Dakle, taj projekat je odavno pripreman. Neće sutra biti nikakve invazije na Kataloniju, šta god bude rezultat ovog referenduma.

Najveći broj naših ljudi, kad je riječ o ovoj temi, ipak ne posmatra stvari na taj način. Tu objektivne analize i principijelnih stavova baš i nema previše. Tako, za nezavisnost Katalonije zalažu se proklamovani nacionalisti u Banjoj Luci, ali i Nenad Čanak iz Lige socijaldemokrata Vojvodine, koji se kontinuirano zalaže za Republiku Vojvodinu, ali i centralizaciju Bosne i Hercegovine. Srpski nacionalisti iz Republike Srpske listom su za nezavisnost Katalonije, ali su ošto protiv secesije Kosova od Srbije. S druge strane, Španija je jedna od rijetkih zapadnih zemalja koja nije priznala secesiju Kosova uprkos svim pritiscima svojih najmoćnijih zapadnih saveznika. Španija se zalaže za suverenitet i teritorijalni integritet Srbije. Španija nikad nije ratovala protiv Srbije, nikad nijedan pripadnik španske armije nije neprijateljski kročio na srpsko tlo. No, to nije razlog da brojne srpske patriote ne podržavaju secesiju jedne španske pokrajine.

Pored Čanka, pravo katalonskog naroda na samopredjeljenje čvrsto je javno podržao i Borut Pahor, slovenački predsjednik i bivši premijer te zemlje. Pahor i zvanična Slovenija se tu ponašaju principijelno, jer su oni insistirajući na pravu na samoopredjeljenje naroda izvršili secesiju Slovenije od Jugoslavije, a takođe su, vođeni istim principom, priznali zvanično i nezavisnost Kosova od Srbije. No, postavlja se pitanje, koji su to naši principi? Da li mi baš svuda i uvijek prihvatamo princip prava naroda na samoopredjeljenje? Ili tamo gdje nam to odgovara prihvatamo, a tamo gdje ne odgovara pozivamo se na principe suvereniteta međunarodno priznatih država?

No, vratimo se sad početnoj ideji ovoga teksta. U ogromnoj većini, naši ljudi su ne samo podržali, nego su bili oduševljeni pobjedom Donalda Trampa za predsjednika SAD. No, šta smo mi to konkretno dobili tom njegovom pobjedom? Njegova administracija je ubrzala proceduru institucionalnog jačanja Kosova, u Makedoniji su podržane one strukture koje su, prema navodima Beograda i Banje Luke, daleko negativnije nastrojene prema Srbima od Gruevskog, a sam predsjednik Republike Srpske je za dva mjeseca mandata Trampa dospio na crnu listu SAD, što se nije desilo za dva mandata demokrate Obame. Dakle, šta smo to tačno željeli, šta smo to planirali, šta smo to dobili?

Dalje, šta ćemo mi to konkretno dobiti eventualnom nezavisnošću Katalonije? Precedent da se Republika Srpska odvoji od BiH? Pa tih precedenata već ima, počev od pomenutog Kosova, ili pak Krima. Nikad u takvim slučajevima nećete dobiti nepodjeljenu podršku svih za svoje poteze, ali morate znati šta želite. Da li mi imamo neke izgrađene posebne konekcije sa ključnim političarima u Kataloniji? Da li smo mi u Republici Srpskoj koordinisali svoje akcije sa rukovodstvom Srbije koja oficijelno i nedvosmisleno podržava suverenitet i teritorijalni integritet Španije? Ne bih rekao.

Ako se vratimo unazad, mi nismo kao narod imali koherentan plan i sistemski pristup niti kod raspada SFRJ. Malo smo bili za pristup poštovanja suvereniteta i teritorijalnog integriteta, malo za pravo naroda na samoopredjeljenje. Kako gdje i kako kad. Mi se u Banjoj Luci ubismo da budemo jedno sa Beogradom, ali nikakvu zajedničku strategiju i sinergiju sa Srbijom nemamo, niti se čini da Beograd previše zanima šta misli Banja Luka, a i obrnuto. I sve to nije problem, ljudi imaju pravo da misle drugačije, ali riječ je o tome da mi naše političke planove i odluke formirano na bazi prvo emocija, potom mitova, a ne na bazi racionalnih i hladnih promišljanja, okvira i strukture koja nas okružuje i analize do čega će naši potezi da dovedu. Čitava naša politička, ekonomska, pa čak i pojedinačna, ljudska strategija zasnovana je na ad hoc principu. Idemo udariti, pa šta bude. Cijene koje smo plaćali zbog toga su nas nebrojeno puta upozoravale koliko je to neodgovorno prema svojoj budućnosti.

Prema tome, umjesto zaključka: nije sporan niti jedan, kakav god, politički stav. Politički cilj, ambicija, ideal. No, on mora da bude plod pažljive analize, promišljanja, kreiranja makar tri ili četiri izlazne strategije. Ozbiljna politika i politički zreo narod znaju šta tačno žele, sa kim to mogu da ostvare i kako da se snađu i opstanu u uslovima nestabilnog i često neprijateljskog okruženja. Tu nema mjesta eksperimentima. Povrh svega, potrebno je insistiranje na određenim principima. Moramo se držati određenih pravila ponašanja, jer samo tako gradimo kredibilitet u međunarodnim odnosima. Nismo izolovano ostrvo i ne smijemo dozvoliti da to postanemo. Jer, u takvom razvoju događaja, od Republike Srpske ne bi ostalo nas.