Političko-društveni fenomen `Vučić` ne jenjava u Srbiji, pa i značajnom dijelu regije, već gotovo punih šest godina. Još od onog prvog famoznog objavljivanja hapšenja Miškovića, pa preko docnijih hapšenja i pratećih dramatičnih pres-konferencija i tv emisija, Briselskog sporazuma, politčkog prepucavanja sa Ivicom Dačićem oko preuzimanja premijerskog mjesta, prvih vanrednih parlamentarnih izbora, izbora na funkciju predsjednika vlade, borbe sa opozicijom, briselskih pregovora, budžetskih rezova, drugih vanrednih parlamentarnih izbora, krize u odnosima sa Prištinom i, naposlijetku, do redovnih predsjedničkih (možda i trećih vanrednih parlamentarnih izbora), Aleksandar Vučić suvereno vlada političkom scenom Srbije. Za cijelo to vrijeme njega su mediji, analitičari, političari i javnost uopšte posmatrali i tretirali na isključiv način, bilo da su ga hvalili ili kritikovali. Zapravo, kad je riječ o Vučiću, pojmovi „pohvala“ i „kritika“ dobijaju svoje ekstremne ekstenzije, pa tako (politička) javnost u Srbiji, njegovi saradnici i oponenti, Vučića ili obožavaju daleko preko granica dobrog ukusa i poodavno u sferi degutantnog poltronizma, ili ga, pak, demoniziraju i, što ne reći, neskriveno mrze u stepenu koji postavlja pitanje psihološke analize takve količine patološke negativne emocije. U takvom stanju svari nije najjednostavniji posao na svijetu pokušati objektivno analizirati Vučićeve rezultate u proteklom periodu. Budući da mu i samom očigledno previše ne smeta taj veo kontroverze, Vučić nije posebno pomogao da ga se smjesti u ambijent pogodan za neutralno mjerenje njegove političke agende i konkretnog delanja.

Iako je njegov vrtoglavi politički uspon počeo 2012. godine, sam Vučić nije specijalno mijenjao svoju političku i ličnu političku taktiku i temperament. Prema svjedočenjima onih koji ga dugo i dobro poznaju, Aleksandar Vučić je još od svojih tinejdžerskih dana bio lider, ličnost nesporno autoritativnog karaktera. Uvijek prvi, uvijek nesporne dinamike i energije usmjerene ka ostvarenju zacrtanih ciljeva, Vučić je tamo negdje sredinom prve decenije novog milenijuma shvatio da se ozbiljnim političarem u Srbiji, baš kao i u svakoj drugoj balkanskoj državici, ne može postati bez nekoliko ispunjenih elemenata. Prvo, shvatanjem regionalnog konteksta i pronalaženjem sopstvenog mjesta u tom kontekstu. Drugo, ovladavanjem makar značajnim dijelom obavještajne strukture. Treće, a što je čvrsto vezano za drugi element, značajan uticaj na medije. Četvrto, razumijevanje istorijskog razvoja kolektivne nacionalne ideje, njenog savremenog trenutka i političke poruke koja korespondira pravilno i sa tim tokom te ideje i sa aktuelnim vremenskim trenutkom. I peto, naravno, razumijevanje globalnih odnosa centara političke i finansijske moći, te sopstveno pozicioniranje u tim složenim i često kontradiktornim odnosima.
Aleksandar Vučić je veoma daleko otišao u mnogim od pomenutih aspekata. Iako ne najdarovitiji srpski političar u posljednjih stotinu godina, i iako daleko od toga da su mu neka pretjerana harizma i kreativnost urođeni, Vučića od drugih, vjerovatno i značajno talentovanijih srpskih političara poput Miloševića i Đinđića, razlikuje činjenica da je nevjerovatno uporan i svjestan svojih mana i limita, a što je prilično atipična srpska osobina, pogotovo kad je riječ o ovdašnjim političarima i pogotovo kad je riječ o opštoj percepciji o samom Vučiću. Naime, iako djeluje agresivno prepotentno, Vučić je izuzetno marljiv i konzistentan učenik. Prema riječima njegovih bivših i sadašnjih saradnika Vučić u posljednjih dvadeset i više godina, kao rođeni političar, neprekidno uči i proširuje znanje koje se tiče politike i političkih vještina. On i dan-danas sa nevjerovatnim entuzijazmom i posvećenošću proučava sve novo u literaturi što se pojavi u vezi političkog marketinga i savremenih političkih teorija. Spreman da se neprestano edukuje i usavršava u oblastima političkog marketinga, izučavanja tehnika odnosa sa javnošću, kreiranja javnog mnjenja, ali i ekonomije, istorije modernih političkih, društvenih i ekonomskih sistema, Vučić je svojevrsna politička mašina, politička životinja koja 24/7 živi i diše politiku. Ta njegova osobina kao direktnu posljedicu ima opštu impresiju da Vučić ima opsesivnu potrebu da svuda bude prisutan, da sve kontroliše, da svakoj čorbi bude zaprška. Takav utisak dobija svoju logiku upravo kad se shvati da je Vučić prirodni političar, da njemu novac i moć kao takvi nisu prioritet, nego da je suština njegovog bića i života upravo ta politička dimenzija, odnosno da je upravo politika i želja za političkim pobjedama ono što ga primarno pokreće kao čovjeka i individuu. Kao takav, opet uprkos opštoj percepciji o njemu, Vučić nema problem da uči od drugih i da okuplja oko sebe i one koji nisu njegovi istomišljenici. I upravo toj činjenici može da zahvali svoju trenutnu popularnost i političku moć.

Aleksandar Vučić je pravilno razumio da je Srbija iscrpila svoje dvije osnovne regionalne strategije u proteklih stotinu godina. Dakle, Srbija više nema ljudskih i materijalnih resursa niti da bude regionalni lider kad je riječ o nacionalno-državnoj emancipaciji Balkana, a što je činila počev od 1804. godine i ustanka protiv Turaka i, docnije, protiv Austro-Ugarske, niti da bude regionalni problem, a što je bila strategija Slobodana Miloševića i mnogih oko i poslije njega („ako ne umeju da rade, Srbi umeju da se biju“). Srbija i Srbi su u dvadeset i prvi vijek zakoračili sa sumornim činjeničnim stanjem: najviša stopa mortaliteta u regiji, najniža stopa nataliteta, ubrzani odliv mozgova, opustošenje ogromne teritorije od Vranja do centralne Srbije, imidž u svijetu u rangu sa kineskim trijadama, mudžahedinima i Hitlerovim nacistima. To su fakta, koliko god mi bili ljuti zbog toga i koliko god u svemu tome tražili opravdanje u nedovoljnom poznavanju naše istorije i regionalnih odnosa od strane globalnih centara moći.

U takvom stanju stvari, Vučić je pokušao da izgradi novu regionalnu poziciju Srbije koja nije niti regionalni lider, jer trenutno nema realne pretpostavke za takvo svojstvo, niti da bude regionalni problem, koliko god mnogima u regiji odgovarala upravo takva pozicija Srbije (ne samo van, nego i mnogima u samoj Srbiji, uključujući i mnoge koji sebe doživljavaju vrhunskim patriotama). Takvu regionalnu (i racionalnu) strategiju Vučić pokušava da gradi uspostavljanjem strateških odnosa sa Albancima, pogotovo sa Tiranom (a koji trenutno imaju dominantnu regionalnu demografsku ekspanziju i važne političke veze i savezništva, a što ih čini izuzetno važnim regionalnim faktorom) i sa Bošnjacima. Albanci pokazuju jasne signale da žele da budu regionalni lider, koristeći metode dosta nalik onim srpskima od prije stotinu i više godina, dok Bošnjaci, pogotovo u dijalektičkom sukobu sa samim Srbima u BiH i pod snažnim destruktivnim uticajem radikalnih islamističkih centara moći, pokazuju da imaju ozbiljan kapacitet da budu regionalni problem. Približavanjem Tirani i Sarajevu, pokušajem da sa progresivnim dijelovima bošnjačke i albanske političke, vjerske, ekonomske i intelektualne elite napravi strateški savez za budućnost i arhitekturu jednog boljeg, stabilnijeg, mirnijeg i bogatijeg Balkana, više imunog na globalna trvenja i potrese, Vučić je pokazao da razumije važnost balkanskog pitanja i integracije, a što je jedno od njegovih najznačajnijih političkih i državničkih dostignuća.

Konsekventno, Vučić je nakon dugo i predugo vremena, prvi srpski lider nakon Pašića koji insistira na srpsko-bošnjačkom istorijskom sporazumu. Takav sporazum, baziran na uzajamnom poštovanju i toleranciji, jedino može da trajno pacifikuje Rašku u Srbiji, Srpsku u Bosni i Hercegovini, da ustabili Crnu Goru, da pruži svoj kvalitativni doprinos regionalnoj stabilnosti. I ne samo to: civilizacijski aspekt sporazuma Bošnjaka i Srba bi se ogledao u tome da prvi put nakon prodora Osmanlija na Balkan pravoslavci i muslimani mogu da planiraju zajedničku budućnost ne na bazi bilo čije dominacije, straha ili represije, nego u dobroj vjeri da je bolja i prospetitetnija budućnost zaista moguća. Takav novi kvalitet bi bio naš zajednički doprinos vrijednosno uzdrmanom svijetu danas, a upravo su vrijednosti ono u čemu predugo nismo dali bilo kakav doprinos nikome.

Dalje, Vučić je u izuzetno složenim vremenima, krvavom sukobu militantnih islamista i Zapada, novom hladnom ratu između Rusije i SAD, neoosmanskim imperijalnim težnjama Turske, modernim varijantama pokušaja njemačkog „Drang nach Osten“-a uspio da učini ono što gotovo nikad ne uspjeva u Srbiji (i na Balkanu) u takvim smutnim vremenima, a to je očuvanje mira. Uprkos činjenici da su svijet i regija najnestabilniji od završetka Drugog svjetskog rata, iako nam se desila i još uvijek se dešava jedna od najvećih seoba naroda sa istoka prema zapadu, a čiji dobar dio se odvija upravo preko Srbije, Vučić je snažnim liderstvom uspio da sačuva mir, ali i da o Srbiji pošalje u svijet jednu ipak drugačiju sliku. Sliku zemlje koja pomaže i muslimanskim izbjeglicama, koja nije ksenofobna, koja je otvorena u vremenima kad su mnoge razvijene zapadne demokratije izgubile obraz i ljudskost. To je bio ogroman politički i bezbjednosni rizik za Vučića, dovoljno je bilo da neka bomba raznese neku zgradu u Beogradu, pa da on ode na istorijsku deponiju, no Vučić je uspio da bez žica, ograda i mađarskih rješenja omogući da migranti prolaze kroz zemlju. I to je takođe činjenica.

Takođe, iako izložen ogromnim pritiscima i Moskve i Vašingtona, sa svim nimalo naivnim eksponentima meke i tvrde moći tih globalnih centara u i oko Srbije, Vučić je uspio da gotovo bez manevarskog prostora sačuva mir i stabilnost ne samo u Srbiji, nego i u BiH, Crnog Gori i na Kosovu. Jedna od specifičnosti Srbije je da nema jedan, nego nekoliko mekih trbuha u koje možete udarati da biste Srbiju doveli u veoma neugodnu poziciju. Vučić je, budući da sam nosi ogromnu moć i odgovornost, uspio da smanji intenzitet tih udaraca ispod pojasa. I to je takođe činjenica.

Kad je riječ o ekonomiji, rezultati Vučićeve vlade nisu jednoznačni. Prema zvaničnoj statistici, stopa nezaposlenosti u Srbiji je 2012. godine iznosila 25,5%. Na kraju 2016. godine stopa nezaposlenosti u Srbiji iznosila je 13,8%. Sama po sebi, ova promjena izgleda nestvarno i značila bi da je Vučić za pet godina napravio čudo od srpske ekonomije. On to nije napravio, jasno je da je značajan broj mladih ljudi napustio u međuvremenu Srbiju pa da je, konsekventno, došlo i do smanjenja broja nezaposlenosti, baš kao što je jasno i da je značajan broj ljudi zaposlen u javnom sektoru, kao i da je Srbija zemlja koja izdvaja ogromna budžetska sredstva da bi subvencionisala zapošljavanje, No, iako su sve to činjenice, bilo bi nepošteno ne priznati da je određeni pomak u borbi protiv nezaposlenosti u Srbiji u posljednjih pet godina ipak načinjen. Što se tiče javnog duga Srbije, jasno je da on predstavlja najnegativniji aspekt Vučićeve vlade. Koncem 2016. godine on je iznosio 22,38 milijardi evra ili 72,1% bruto društvenog proizvoda Srbije. Na kraju 2015. godine javni dug je iznosio oko 24,82 milijarde evra, odnosno 74,7 odsto BDP-a. Javni dug Srbije je na kraju 2014. godine iznosio 22,76 milijardi evra, odnosno 70,4 odsto BDP-a, dok je na kraju 2013. godine bio 20,14 milijardi evra, sa učešćem od 59,6 odsto u BDP-u. Poređenja radi, javni dug Srbije 2008. godine iznosio je 8,78 milijardi evra (59,6% od BDP-a), a 2011. godine iznosio je 14,8 milijardi evra (44,3% od nacionalnog BDP-a), što znači da je za vrijeme Vučićeve vlade javni dug porastao za gotovo osam milijardi evra. Istini za volju, Vučićeva vlada je u proteklih godinu i po dana zaustavila tendenciju vrtoglavog rasta javnog duga, isti je čak počeo i da se smanjuje, a takođe treba reći i da Vučić nije imao šta da privatizuje kako bi na taj način amortizovao hroničnu nelikvidnost zemlje, odnosno činjenicu da se u Srbiji više troši nego što se zarađuje.

Na ovom mjestu upravo dolazimo do ključnih problema i Vučića i Srbije, a što nekako svi vole da zanemaruju i priču prebacuju na teren populizma i demagogije. Srbija i Srbi uopšte više troše nego što zarađuju. Naš mentalitet nije niti protestantski niti jevrejski, ljudi ne vjeruju u budućnost i žive od danas do sutra. Sa gorkim iskustvima i istorijskim sjećanjima, naš narod se plaši budućnosti i vjeruje da gori mjenja lošeg. U takvom ambijentu većina će potrošiti sve i odmah, a štednja, investiranje i odricanje se gledaju sa prezrenjem jer ljudi život vide kao samo jedan. Srbi generalno ne vole kapitalizam i nacionalna odlika jeste način da se što brže dođe do što lakšeg novca. Zato roditelji gledaju kako da djecu „uglave“ u škole koje će im donijeti radna mjesta u javnom sektoru. Raditi za privatnika je najveća moguća kletva i zato svi traže način kako da se dočepaju državnih jasli i budžeta. Ta želja reprodukuje se dalje snažno u cijeli politički sistem. Izbori se dobijaju na osnovu snažnih partijskih mašinerija a koje jedino mogu nastati na klijentelističkoj bazi, odnosno tako što će partijski aktivista, kad donese određeni broj glasova, dobiti svoj dio kolača u javnom budžetu, odnosno zaposlenje ili neki tender. Vladavina prava, institucije, tržišna ekonomija-sve su to zapravo kod nas prazne riječi, jer u to niko ne vjeruje. Vučiću danas zamjeraju što je zamijenio institucije, što sve sam odlučuje, što se okružio podobnima, što je rukovodstvo SNS maltene karikaturalno pozorište grotesknih klimoglavaca. No, zar to nije bila odlika i svih Vučićevih prethodnika? Ko to u Srbiji i kod Srba generalno želi da uđe u politiku da bi uspostavio vladavinu prava i institucija? Analizom mejnstrim opozicije, nove opozicije, mlađih ljudi koji žele da se bave politikom, svima njima je zajedničko da ne dolaze iz privatnog sektora i da bi teško mogli da ostvaruju one zarade koje imaju od partija, od savjetničkih mjesta, od politike u krajnjem. Takva je situacija u Srbiji, takva je situacija u Republici Srpskoj, takva je situacija na čitavom prostoru ex yu sa relativnim izuzetkom Slovenije. Partijska država i klijentelizam su opšte pravilo funkcionisanja političkog sistema i vrlo lako bi se moglo dokazati maltene u svakom partikularnom slučaju da svaki političar, svaki partijski aktivista na prostoru od preko 15 miliona ljudi ima identične motive i želje. Stoga, nije problem samo Vučić u tom smislu. Vučić je taj mehanizam samo usavršio najbolje.

Ako je sve već tako, i ako na ovom prostoru trenutno ne postoje preduslovi za vladavinu prava, institucija i tržišnu privredu, onda se mora redefinisati odnos prema političkim elitama. One nisu osnovno zlo ovih naroda ovdje, nego njihovo najbolje ogledalo. Ako, pak, te elite ne odvedu sve skroz dođavola i ako naprave kakav-takav preduslov ka razvoju mira, tolerancije i otvorenosti, onda se one, na Balkanu, mogu posmatrati već i kao progresivne. U tom konktekstu Vučić je već napravio određene pomenute konkretne rezultate. Da bi otišao dalje od toga, odnosno da bi možda obezbijedio sebi mjesto u istoriji kao čovjek koji je konačno nešto učinio i za razvoj institucija, vladavine prava, tržišne ekonomije i, uopšte, civilizacijski progres Srbije, Vučić bi morao mnogo toga da rizikuke. Recimo, da rizikuje vlast. Možda i glavu. Da uđe u najozbiljniji mogući sukob, onaj sa samim sobom. Da temeljno analizira kako da kontroliše sopstvene mane. Da pažljivo, kao po trnju, sa izvještenim nijansiranim pristupom i taktikom, modernizuje sopstveno okruženje, shvati da on ozbiljne političke oponente u opoziciji nema, nego da mu je najveći oponent sistem koji je on sam usavršio, te da makar pokuša da okupi što više ljudi koji su otišli iz zemlje i nešto napravili napolju i kojima smisao života nije da samo truse o politici nego i da nešto ostave iza sebe a da to nešto nije zasnovano na ličnim vezama i dobijanjem para iz javnog budžeta. Da u sistemu bude što više ljudi poput Ane Brnabić, ne zato što je ona nešto ili nije nešto što inače nema veze sa njenim sposobnostima i stručnošću, nego upravo suprotno-da bude osvježenje baš zato što je stručna, objektivna i što zna nešto da radi.

U tom svjetlu posmatrana, Vučićeva odluka da se kandiduje za predsjednika Srbije možda može da mu pomogne da napravi značajniji iskorak u pozitivnom smjeru. On će vrlo brzo potpuno da se potroši u jalovim prepucavanjima sa političkim oponentima i opozicijom ako nastavi sa praksom koja se svodi na njegove verbalne sukobe sa vođama opozicije. Ako nema nikog u SNS da to može da radi umjesto njega, onda alal mu ćufte. Ako uspije da se izdigne iznad partijskih potreba za još kojim dijelom budžeta, još nekim radnim mjestom, ako se apgrejduje na nivo da bira komunikaciju sa pristojnijim i obrazovanijim ljudima kojim god oni partijama (ne) pripadali, onda bi Vučić konačno mogao da pruži doprinos i afirmaciji makar jedne institucije. One predsjedničke.
Izbor je Vučićev, mada je i ta tvrdnja relativna. Inercija istorije na Balkanu, paternalistički mentalitet i sluganjski karakter kolektiviteta, često mnogo više determinišu ovdje i lične odluke pojedinaca od samih tih pojedinaca.