Dominantan način razmišljanja srpskih političkih elita u posljednjim decenijama, pogotovo kad je riječ o odnosima sa komšijama, ali i  velikim globalnim silama, bio je zasnovan na ideji i poruci da mi možemo da napravimo veliki problem. Srpski politički program, tako, nije bio pozitivno određen nego je bio zasnovan na tihim prijetnjama da se srpsko pitanje mora nametnuti silomfaktorima koji odlučuju, inače će Srbi da stvore mnogima mnoge probleme. Ilustrativna je rečenica u tom smislu da „Srbi ne umeju da rade, ali zato umeju da se biju“.

Dominantan srpski politički koncept, shodno tome, nije bio orijentisan na razvoj države u kojoj su Srbi živjeli (Jugoslavija, Srbija i druge republike u kojima su Srbi živjeli) u dubinu, odnosno politička elita nije bila zainteresovana da zemlju modernizuje, da smanji tehnološki jaz između srpskog i zapadnoevropskih naroda, da ojača vladavinu institucija i prava umjesto samovolje političke oligarhije i birokratije, da humanizuje život ljudi stvaranjem kvalitetnih modernih zdravstvenih i drugih socijalnih sistema, da se posveti izgradnji efikasne tržišne privrede zasnovane na privatnoj inicijativi građana. S jedne strane, takvo opredjeljenje bi ne samo modernizovalo i materijalno obogatilo Srbe i sve građane koji sa njima žive, nego bi stvorilo realne preduslove nacionalne emancipacije srpskog naroda, odnosno omogućilo bi da Srbi, po prvi put u svojoj modernoj istoriji, žive od svoga rada i minimalno zavise od volje velikih sila. S druge strane, srpska poruka komšijama na Balkanu, ali i cijelom svijetu, bila bi da Srbi napuštaju ratnički koncept, da svoje nacionalno pitanje ne vežu za osvajanje i povezivanje teritorija, da je njihova ideja privreda, razvoj, modernizacija, boljitak. To je zdrava poruka i sa takvim ponašanjem stičete simpatije i prijateljstva.

Suprotno od toga, srpska poruka je bila, kako je već rečeno, da mi možemo da napravimo velike probleme. Političko rukovodstvo Srba u BiH, početkom devedesetih godina, uopšte kao svoj politički cilj nije proklamovalo Republiku Srpsku, nego ostanak BiH u okviru Jugoslavije. U suprotnom, prijetilo je raspadom BiH. Milošević je legitiman interes srpskog naroda za opstankom Jugoslavije `branio` tako što je prijetio raspadom republika u Jugoslaviji koje bi se odlučile na izlazak iz Jugoslavije. Danas, Srbija pokušava da dobije podršku svijeta za formiranje Zajednice srpskih opština na Kosovu, dok istovremeno Republika Srpska osporava ustavnu strukturu BiH zalaganjima za trećim entitetom, osporavanjem Ustavnog suda BiH koji, iako često vođen isključivo političkim, odnosno nepravnim motivima, ipak nesporno jeste predviđen Ustavom BiH i slanjem poruke da je disolucija BiH neminovnost. Dakle, ponovo kao narod šaljemo poruku da možemo da napravimo problem i da je svijetu bolje da nam da to što mislimo da nam pripada, ako ne želi problem sa nama.

Nažalost po nas, i svijet nas upravo tako posmatra. Mi kažemo „možemo da vam napravimo problem“, a oni kažu „možete da nam napravite problem“. Mi kažemo „ako ne dobijemo to što želimo, napravićemo vam problem“, a oni kažu „vi nas ucjenjujete“. Mi se, uprkos brojnim različitim tumačenjima, dakle, zapravo odlično razumijemo sa svijetom. Ta naša koncepcija „napravićemo vam problem“ napravila je i povratno istorijsko dejstvo, te tako nas mnogi u svijetu danas optužuju i da smo mi krivi za Prvi svjetski rat, da smo mi inicirali i balkanske ratove, da Srbi stalno prave problem i izazivaju ratove. A mi im u svemu tome svojom retorikom samo pomažemo.

Onaj dio koji nikako ne razumijemo jeste da je područje Balkana već strukturisano, i taj proces uobličen je još u vrijeme Berlinskog kongresa. Ovaj prostor trajno je dodjeljen interesnoj zoni Zapada. Svojom političkom koncepcijom, mi smo u posljednjih stotinu i pedeset godina pokušavali da remetimo taj poredak čime smo stekli svojstvo remetilačkog faktora na Balkanu. Današnja zapadna politika na Balkanu, stoga, jeste zasnovana na principu da su Srbi problem i da ih treba na svaki mogući način pacifikovati. I ta orijentacija po nas je imala, ali i dalje može imati, krajnje negativne i pretjerane konsekvence. To je prosto tako, to je realnost i iluzija je da će Rusija ili Turska da promijene taj ustaljeni tok stvari na Balkanu. Mi tu iluziju, naravno, možemo gajiti, možemo izgubiti još nekoliko ratova, pretrpiti još nekoliko nacionalnih golgota i svesti se na milion ili dva Srba da bismo konačno sve to shvatili, a možemo početi i odmah da razmišljamo racionalno.

Kakvo je to racionalno razmišljanje u našem slučaju danas? To je, odmah i prije svega, prihvatanje ovog definisanog sistema odnosa. Mi ne možemo da ucjenjujemo svijet. Mi moramo prestati da priželjkujemo Treći svjetski rat da bi se srpsko nacionalno pitanje konačno riješilo. Naša nacionalna strategija, umjesto u teritorijalnu širinu, mora postati fokurisana na razvoj u stratešku dubinu. Dakle, treba da nas interesuje demokratski i moderni preobražaj Srbije, u granicama koje efektivno kontroliše. Treba nam Srbija koja se ne iscrpljuje procesima na koje ne može da utiče, nego koja se posvetila svom privrednom razvoju, vladavini prava, razvoju institucija, komunikaciji sa regijom i svijetom, a ne konfliktu sa svima oko sebe. Takva Srbija, tehnološki unaprijeđena, institucionalno ojačana i ekonomski prosperitetna, na korist će biti Srbima i van svojih granica.

Mi u Republici Srpskoj trebamo da svoj politički koncept gradimo na poruci da je Bosna i Hercegovina, takva kakvom je Dejtonom data, moguća kao održiva, funkcionalna i prosperitetna država, te da joj Republika Srpska daje taj impuls razvoja, modernizacije i priključivanja evroatlantskim integracijama. Dakle, koncept Republike Srpske mora biti konstitutivan, a naša politika mora biti određena pozitivno. Mi od Republike Srpske moramo prestati da predstavljamo problem, odnosno moramo poslati poruku da Srpska nije problem, nego rješenje. To ne radimo, odnosno radimo upravo suprotno u svim ovim godinama: mi se u Srpskoj zalažemo za stanje što gore to bolje, umjesto da smo svim važnim faktorima poslali poruku da mi predstavljamo funkcionalnu komponentu i u BiH, ali i u cijeloj regiji.

Srbi u Crnoj Gori, Hrvatskoj i Makedoniji, koliko god da ih ima, trebaju svoju politiku da baziraju na afirmaciji vladavine prava, jačanju demokratskih institucija država u kojima žive, odnosno na stavljanju na pobjedničku stranu istorije. Dakle, Srbi u zemljama regije moraju biti ne faktor nestabilnosti tih država, nego faktor njihovog civilizacijskog napretka, materijalnog obogaćenja, prihvatanja liberalnih tekovina. Primjera radi, ne trebaju Srbi u Crnoj Gori da prijete njenoj nezavisnosti i suverenitetu, nego da budu ključni faktor promocije vladavine prava i demokratskih načela u toj zemlji, odnosno faktor modernije i svim njenim građanima ugodnije Crne Gore. To je pametna nacionalna politika, a ne izbor permanentnog konflikta.

Dakle, moramo biti svjesni da su decenije pred nama jedan veoma izazovan period, budući da egzistiramo u regionalnoj strukturi koja politički nije naklonjena Srbima, budući da su se Srbi decenijama oštro opirali toj strukturi. Zato se mi u narednom periodu moramo bazirati na ekonomskom jačanju, insistiranju na vladavini prava u svim državama Balkana, slobodnom protoku kapitala, ljudi, robe i usluga, individualističkoj koncepciji i liberalnim tekovinama. Naš cilj mora biti demografski opstanak, potom obnova, a uporedo ekonomsko i vrijednosno jačanje. U narednih pedeset godina takve strpljive i mudre politike moramo izgraditi kredibilitet da smo sposobni da predstavljamo faktor stabilizacije i pacifikacije Balkana, te da smo kao narod istorijski sazreli da preuzmemo svoje mjesto i ulogu u globalnom poretku. Trenutno, mi smo regionalni problem koji predstavlja višak u globalnoj strukturi, i ako tako ostane, nas kao naroda neće biti za stotinu godina, a već danas nismo uopšte relevantni. Stoga, koncept mora biti radikalno drugačiji, fokus mora biti na pružanju doprinosa regionalnoj stabilnosti, unutrašnjoj modernizaciji i ekonomskom jačanju.

Mi, dakle, moramo konačno prihvatiti definisanu arhitekturu ovog prostora, koja predstavlja samo segment globalne arhitekture, i trebamo se prestati zanositi iluzijom da mi možemo promijeniti tu arhitekturu, a na šta smo potrošili decenije i decenije vremena, kao i stotine hiljada i milione ljudskih života. Mi to ne možemo uraditi, možemo samo sami sebe precrtati sa svjetske mape. Ono što, pak, možemo jeste da se prilagodimo tom sistemu, da prihvatimo njegova pravila i da pošaljemo poruku u narednim decenijama da smo kredibilan partner, u domenu koji se nas tiče, i da prihvatamo definisan sistem vrijednosti i globalnog poretka.