Da ili ne? Ova rasprava ne tiče se samo prava i pravnika, no izaziva opštu pažnju u svakoj iole razvijenijoj zajednici. Ne želim na ovom mjestu da vas gnjavim čisto pravnim argumentima "za i protiv" smrtne kazne. Samo ću napisati da se oni, u osnovi, svode na to da država treba da ima na raspolaganju i ovaj krajnji vid represivne mjere, kako bi se društvo zaštitilo od onih najopasnijih delinkvenata.

U pitanju su najčešće višestruki povratnici, koje prethodne druge, blaže kazne nisu odvratile od vršenja krivičnih djela, a sama počinjena krivična djela spadaju u red onih najtežih (i često, počinjenih na najbrutalniji način).

Protivnici smrtne kazne, pak, u osnovi smatraju da se smrtnom kaznom ne smanjuje broj izvršenih teških krivičnih djela, odnosno da je njen značaj u generalnoj prevenciji suviše minoran. Imajući to u vidu, oni cijene da je sa stanovišta borbe protiv kriminaliteta smrtna kazna neefikasna, dok je sa etičkog stanovišta potpuno sporna.

Pozitivna zakonodavstva različito tretiraju ovo pitanje. Uopšte, smrtne kazne danas je manje u savremenim krivičnim zakonima nego što je bilo prije nekoliko vijekova, mada je ne samo ima, no se relativno često i izriče i izvršuje (Sjedinjene Države i Iran, npr.). U Krivičnom zakonu Republike Srpske (a tako je i u krivičnim zakonima Srbije, Federacije BiH i Hrvatske) smrtna kazna je eliminisana, a zamjenjena je kaznom dugotrajnog Osnovno pitanje koje se tiče smrtne kazne jeste da li država ima pravo da oduzme U svim modernim aktima koji se tiču sloboda i prava čovjeka i građanina (Univerzalna deklaracija o ljudskim pravima, Evropska konvencija o zaštiti ljudskih prava i osnovnih sloboda, moderni ustavi) posebno se naglašava da je život čovjeka-neprikosnoven. To je njegovo osnovno pravo. Život je samo jedan, i postavlja se pitanje može li se i pod kojim uslovima to pravo suspendovati odnosno ograničiti.

Potpuno je jasno da država i inače ponekad čini stvari koje u značajnoj mjeri suštinski derogiraju ovo pravo: država šalje ljude u rat, gdje se život čovjeka stavlja u opasnost. Ili ima lošu ekonomsku politiku, čime takodje u radikalnim slučajevima može da ugrozi pravo čovjeka na život. Dakle, ona i bez smrtne kazne može da ugrozi ovo elementarno. Međutim, problem kod smrtne kazne jeste u tome što onaj na kome ona treba da se izvrši zna da će u taj i taj dan i čas da bude ubijen. Ovo je najnehumaniji i najsuroviji aspekt smrtne kazne, gori čak i od samog izvršenja. Jer, u svim drugim situacijama, čak i onim najopasnijim po čovjeka, ovaj može da se nada da će izbjeći ono najgore.

Ljudima koji su osuđeni na smrtnu kaznu, u momentu njene pravosnažnosti, ta nada se oduzima. A ako je nada ono što je imanentno čovjeku, što je od prirode, a ne do drugog čovjeka i države, onda se postavlja pitanje ko ima pravo da je oduzima.

Takođe, veoma je sporno kod smrtne kazne što u slučaju njenog izvršenja nije moguće ispraviti tako izrečenu krivičnu sankciju, a ukoliko se kasnije usljed novih činjenica i dokaza otkrije da osuđenik zapravo nije bio kriv za krivično djelo za koje je bio osuđen.

Jer, kad se jednom čovjeku oduzme život vi više ne možete da ispravite grešku pravosuđa, a najstrašnije je nevinom čovjeku oduzeti život. Sljedeće pitanje jeste odakle državi pravo da ubija. Odakle predstavničkom tijelu pravo da donosi zakone koji državi daju mogućnost da ubije čovjeka. Da li njen suverenitet ima i tu komponentu da odlučuje o životu i smrti građana? A ako građani prenose dio svog suvereniteta na državu, da li iko od njih ima pravo da oduzme nečiji život? Jer, niko na drugoga ne može prenijeti više prava nego što ih sam ima. Ako je tako, ako niko od nas nema zakonsko niti prirodno pravo da ubije drugoga, odakle onda državi to Koliko god da neko počini teško krivično djelo, koliko god ono bilo monstruozno, koliko god, na kraju krajeva, da takva neka osoba na najbrutalniji način oduzme života - ko ima pravo da učini isto, odnosno da na brutalan način takvoj osobi oduzme život?

Da li se onda država razlikuje od takvog ubice? Po čemu? Da li se građani koji ne protestuju protiv smrtne kazne razlikuju od takvog ubice? Ako razlike nema (a ja ne vidim suštinsku razliku), da li onda država i takvi građani u njoj legitimišu ubijanje? Ako je, dakle, ubijanje dozvoljeno, onda svako može da ubija. I, bogami, danas mnogi razmišljaju na ovaj način.

Zapravo, postojanjem smrtne kazne legitimiše se ona maksima koju je Dostojevski tako fino objasnio, da je sve dozvoljeno. Formalno, jedan od ključnih argumenata pobornika smrtne kazne upravo i jeste da se istom šalje poruka da nije sve dozvoljeno, i da ćete platiti najskuplju cijenu ako napadnete na ona najelementarnija dobra. Time zagovornici smrtne kazne dolaze do paradoksa, jer su upravo oni ti koji, možda i nesvjesno, šalju poruku da je sve dozvoljeno, a u društvo implantiraju sjeme opšte nesigurnosti.Zapravo, ključno je to da smrtnom kaznom država i građani koji su joj dali takvo pravo izjednačavaju sebe sa onim zločincem nad kojim se smrtna kazna izvršava. Odnosno, na izvjestan način, oni opravdavaju i njegov zločin. To je osnovna tragedija smrtne.

Ubistvo je ubistvo.