Evropi je potreban novi mehanizam za uklјučivanje građana, a ne još jedna radionica kojom predsjedava polarizovani Gi Verhofstat, piše za britanski Gardijan Alberto Alemano, profesor evropskog prava na ''Hautes Études Commerciales'' de Paris (HEC Paris).

U savršenom trenutku, dok se Velika Britanija priprema da napusti blok, Evropska unija će pokrenuti veliku raspravu o budućnosti Evrope. Nova predsjednica Evropske komisije Ursula Fon der Lajen će ispoštovati obećanje koje je dala, poslije njenog iznenađujućeg imenovanja prošle godine, da će pokrenuti dvogodišnji deliberativni proces čiji je zadatak da preispita način rada EU, osluškujući glas svojih građana.

Ipak, konferencija može postići suprotno. Povećavajući očekivanja, koja nije lako ispuniti, rizikuje se narušavanje povjerenja građana u vremenu kada se javno angažovanje (kao što se vidi na poslednjim evropskim izborima) odvija na rekordnim nivoima.

U ovoj fazi postoji više pitanja nego odgovora u vezi sa cilјem, procesom i klјučnim igračima konferencije, te oskudni dokazi o bilo kakvoj političkoj ili javnoj težnji za temelјnom revizijom ugovora EU.

Iako podsjeća na nesretnu ''Konvenciju o budućnosti Evrope'' iz 2003. godine, koja je sačinila nikad ratifikovani ustav EU, nova konferencija neće direktno pripremiti izmjene ugovora. Umjesto toga, to bi trebao biti pripremni proces koji bi naveo Evropski savjet (lidere 27 vlada) da ih pokrene. Važno je, međutim, da je ovaj put konferencija „vježba usmjerena odozdo prema gore u kojoj se slušaju evropski građani i njihovi glasovi doprinose raspravama o budućnosti Evrope“.

Ipak, u poređenju sa gore navedenom ambicijom, planovi za ovu vježbu demokratske obnove, koje je Evropski parlament objavio prošle nedjelјe, razočaraju sve druge osim tri tijela koja već upravlјaju Evropskom unijom. Savjet, Komisija i Parlament trenutno se bore da budu za upravljačem konferencije. Zapravo, nijedan od predloženih organa upravlјanja ne predviđa učešće građana ili - šokantno - organizacija civilnog društva, osim evropskih sindikata i organizacije poslodavaca ''BusinessEurope''. Sa kontingentom od 135 poslanika od ukupno 200 članova, Evropski parlament treba da dominira na plenarnom zasijedanju konferencije. Hoće li se najveći samoproglašeni eksperiment usmjeren ''od temelja ka krovu'' u evropskoj demokratiji, ući u istoriju kao jedan od najvećih usmjerenih od ''krova ka temelju''?

Izbor bivšeg belgijskog premijera Gi Verhofstata za predsjedavajućeg konferencije je zasigurno taktička greška. Više se čini kao utješna nagradu za veterana arh-federalista - koji prethodno nije uspio da dobije vrhunski posao u EU – nego kao promišlјen, usaglašen i blagovremen izbor. Konferencija, koju vodi Verhofstat, rizikuje da bude shvaćena kao otmica, te bi mogla još više otuđiti antievroplјane i EU skeptike, koji sada imaju četvrtinu mandata u Evropskom parlamentu, i na taj način imaju ulogu u oblikovanju evropske stvarnosti. Verhofstat je privrženi Evroplјanin, ali paradoksalno bi mogao doprinijeti podrivanju legitimiteta konferencije i njene sposobnosti da preispita budućnost Evrope.

Jedina participativna dimenzija dolazi iz šest građanskih skupština - ili agora - koje će tokom konferencije razmatrati skup unaprijed definisanih područja politike, od klimatske krize, digitalne revolucije do ponovne izrade izbornog zakona EU. Svaku agoru činiće između 200 i 300 učesnika, nasumično odabranih, demografski stratifikovanih (da bi se osiguralo da su mikrokozmos šire populacije) koji će se peripatetično susresti širom EU.

Iako je takav pokušaj uklјučivanja građana dugo zakasnio u EU, ali mora se pohvaliti, ostaje nejasno kako će se agore zapravo voditi i moderirati, i što je još važnije, kako će se njihovi zaklјučci upotrijebiti u radu i završnim zaklјučcima konferencije . Hoće li agore biti korisni rezonatori glavnog događaja ili kozmetički dodatak koji nameće rastući participativni duh vremena?

Pored metodološke nejasnoće i sumnjivog doprinosa konačnom ishodu konferencije, ne očekuje se da će agore igrati bilo kakvu ulogu u određivanju dnevnog reda. Stoga, ostajući bez posla oko izbora teme o kojoj će se raspravlјati, agore građana rizikuju da budu ukrasne trešnje na vrhu  Briselskog  kolača.

Tri velike institucije Evropske unije bi trebalo da se vrate na početak i osmisle smisleniji, sofisticiraniji format, usmjeren na hvatanje neviđene živahnosti i spremnosti civilnog društva EU da sarađuje sa Unijom. EU se mora udalјiti od ad hoc i jednokratnih participativnih procesa koji su osmišlјeni kao brzi, često pokrovitelјske popravke izvornog demokratskog deficita Unije.

Zašto EU ne nauči - i iskoristi - bezbroj demokratskih inovacija koje se već formiraju širom kontinenta, od Ustavne konvencije građana Irske, koja je pregledala ustav, do Građanskog savjeta Istočne Belgije u njemačkoj zajednici na istoku Belgije koji su osmislili stalni mehanizam i prvi ove vrste, a koji omogućava slučajno izabranim, običnim građanima da učestvuju sa parlamentarcima u razvoju preporuka za lokalni parlament.

Konačni uspjeh Fon der Lajenove konferencije biće definisan njenom sposobnošću da osmisli mehanizam koji je u stanju da uhvati najrelevantnije prijedloge građana i pretvori ga u trajni kanal kojim će se utkati u evropsko odlučivanju. Postojeći kanali, od javnih konsultacija i peticija do žalbi Evropskoj građanskoj inicijativi (ECI), nemaju za cilј da direktan uticaj na proces donošenja odluka. Još gore, iako su nepoznati većini građana EU, korporativni lobisti ih pretjerano koriste. Izazov je biti u stanju premostiti snagu često haotičnog popularnog zahtjeva lјudi za direktnim učešćem i  prilagoditi je u čvrsti institucionalni okvir EU.

Evropa neće pronaći svoju demokratsku dušu u velikim, samostalnim i unaprijed pripremlјenim vježbama. Umjesto toga, trebalo bi da postavi pristupačan, trajan i bezbijedan prostor u kojem će građani, iz svih krajeva Evrope, moći redovno da se bave odlučivanjem u EU. To je jedini način da EU prevaziđe sopstveno hronično demokratsko stanje. To bi zauzvrat moglo podstaći raspravu širom Evrope o pitanjima zajedničkog interesa, oblikovati kreiranje politika i dovesti do korisnijih razgovora o izborima.

Frontal/D.M.