Romi u Crnoj Gori su najugroženija od svih marginalizovanih društvenih grupa, koji nemaju skoro nikakvog uticaja u društvu i izolovani su od većine. Upravo zbog ovih ograničenja pripadnici romske etničke grupe izloženi su brojnim pritiscima i problemima.

U Evropi živi oko 12 miliona Roma i najveća su nacionalna manjina o kojoj se najmanje brine i koji su na udaru raznih tortura i progona. U Crnoj Gori se taj broj tačno i ne zna, što je jasan indikator u kakvoj se siutaciji nalazi romska populacija. Zvanični broj drastično se razlikuje od onog evidentnog, što znači da ih ima mnogo više nego što to pokazuje statistika. Prema zvaničnoj statistici u Crnoj Gori živi oko 2.601 pripadnika RAE populacije ili oko 0,4% građana, dok nezvanični procjenjuju da ih je oko 20.000.

U aprilu 2018. godine Evropska unija je započela implementaciju regionalnog projekta za integraciju Roma u lokalne zajednice – Romacted, koji bi trebao da promoviše dobro upravljanje i osnaživanje romske zajedncie na lokalnom nivou. Ovaj projekat implementira Savjet Evrope u saradnji sa Generalnim direktoratom za susjedsku i politiku proširenja Evropske unije (DG NEAR), a u svrhu praćenja implementacije biće zaduženo Ministarstvo za ljudska i manjinska prava Crne Gore. Takođe, program će biti implementiran i u Bosni i Hercegovini, Kosovu, Srbiji, Makedoniji, Albaniji i Turskoj. Projektom se prvenstveno želi osnažiti lokalna romska zajednica kako bi doprinijeli izradi, realizaciji i praćenju planova i prijekata koji se odnose na inkluziju Roma.

„Osnovni cilj projekta ROMACTED je izgradnja političke volje i održivog angažovanja lokalnih vlasti na političkom planu kako bi se unaprijedila demokratska lokalna uprava i izgradio kapacitet, te podstaklo osnaživanje lokalnih romskih zajednica kako bi doprinijeli dizajniranju, implementaciji i praćenju planova i projekata u vezi s njima“, rekao je Marko Kovačević, savjetnik za informisanje i medije Delegacije EU u Crnoj Gori.

Za partnersku organizaciju u sprovođenju projekta za Crnu Goru izabrana je romska organizacija NVO Mladi Romi.

„Do kraja aprila 2020. godine, ovim projektom nastojaće se da se unaprijedi položaj romske zajednice u četiri primorske opštine Baru, Herceg Novom, Tivtu, Ulcinju, i tri sjeverne Nikšiću, Bijelom Polju i Beranama gdje i ima najviše Roma, a ono što je krajnji cilj jeste da se osnaže predstavnici lokalnih zajednica i pripadnici romske zajednica radi poboljšanja sitaucija u ovim opštinama“, rekao nam je predsjednik NVO Mladi Romi Samir Jaha.

EU je do sada uložila oko 12 miliona evra za poboljšanje položaja i inkluziju Roma i Egipćana u Crnoj Gori.

Delegacija EU u Crnoj Gori ima u fokusu zajednicu Roma i Egipćana u Crnoj Gori, s obzirom na to da je integracija Roma prioritet na nivou EU i sastavni je dio pregovaranja o pristupanju Crne Gore Evropskoj uniji, prema poglavlju 23 o vladavini prava ali i poglavlju 19 (socijalna politika i zapošljavanje). Takođe, dio je i monitoringa vizne liberalizacije Evropske komisije.

„Od kraja 2012. godine, Delegacija EU realizovala je projekat "Podrška integraciji i dobrovoljnom povratku raseljenih i interno raseljenih lica i stanovnika kampa Konik" zajedno sa Ministarstvom rada i socijalnog staranja (2,5 miliona (IPA 2011) + 1 mil EUR ( IPA 2012/13)). Veliki uspjeh postignut je u oblasti socijalne inkluzije Roma, posebno u pogledu obrazovanja djece koja pohađaju 7 osnovnih škola u Podgorici. To je dovelo do zatvaranja odvojene škole u kampu Konik za romsku djecu, znatno smanjenog napuštanja i poboljšanja njihovog kvaliteta obrazovanja. Postoji napredak u pogledu zdravlja, jer većina stanovnika kampa Konik sada ima zdravstvene knjižice, ali ipak samo mali procenat ima izabranog lekara. Postignuto je veliko dostignuće u pogledu registracije građana, a oko 90% korisnika je u kampu preuzelo ličnu dokumentaciju. Proces socijalne uključenosti podržava izgradnja stambenih jedinica u Koniku - IPA projekat zvanično je započeo u septembru 2014. godine, a do kraja 2015. godine završeno je i naseljeno 48 stanova. Štaviše, dodatni 120 + 51 stanova će biti obezbijeđeni kroz Regionalno stanovanje Program u Koniku u saradnji sa Razvojnom bankom Savjeta Evrope, što bi dovelo do zatvaranja kampa sredinom 2018. Trenutno postoji još jedan projekat o inkluziji Roma u Podgorici (Konik), Beranama i Nikšiću, sa fokusom na domicilne Rome i oblasti obrazovanja, zapošljavanja i zdravstvene zaštite“, rekao je Kovačević.

U Srbiji vidljivi rezultati programa ROMACTED

U Srbiji program ROMACTED je počeo već da pokazuje i prve rezultate. Primjer je Grad Niš koji je pristupio programu ROMACTED „Promovisanje dobrog upravljanja i osnaživanje romske zajednice na lokalnom nivou“. Uz podršku Evropske unije u Srbiji ovaj projekat sprovodi Savjet Evrope, a na osnovu Sporazuma između Evropske unije i Savjeta Evrope, potpisanog 1.maja 2017. godine a  u Srbiji se  sprovodi uz podršku Vlade Republike Srbije.

"Program je izuzetno značajan za romsku populaciju jer je sam cilj programa osnaživanje romske zajednice, kako na individualnom, tako i na kolektivnom nivou, kao i izgradnja političke volje i održivih politika kroz angažovanje lokalnih vlasti u unapređenju demokratske javne uprave. Gradonačelnik Grada Niša je dana 29.05.2018. godine, potpisao u  ime Grada Memorandum o saradnji između Saveta Evrope i  Ministarstva građevinarstva, saobraćaja i infrastrukture Republike Srbije", kazala je Tijana Đorđević Ilić, član Gradskog vijeća Grada Niš.

Do sada, u saradnji romske zajednice i lokalne samouprave, uspješno su sprovedene sljedeće akcije:

- čišćenje pružnog prelaza u Beograd mahali u saradnji sa Željeznicom Srbije

-snabdjevanje vode na Romskom groblju kao i priključak kapele na vodovodnu mrežu u saradnji sa GO Crveni Krst i JKP Naissusom

-akcija Komunalne policije u ul. Ložioničkoj koja je ispred groblja zatekla građevinski otpad i kabasti otpad

-očišćena je divlja deponija na Romskom groblju u saradnji sa JKP Medijanom

"Dalji planovi vezani za romsku populaciju biće usmereni ka rešavanju mnogih  problema iz različitih oblasti: vodovodna, kanalizaciona infrastruktura u romskim naseljima, postavljanje saobraćajnih znakova i bezbednost, izgradnja mobilijara, sistematsko rešavanje problema divljih deponija u naseljima, pomoć u renoviranju nekoliko stambenih objekata  najugroženijim priradnicima romske populacije, čisćenje i održavanje pružnih prelaza oko naselja, edukacija, stipendije, kultura, prevencija od narkomanije, pomoć u opremi sakupljačima sekundarnih sirovina, osvetlenje u naseljima. Politika koja vodi ka poboljšanju položaja naših sugrađana je primat ove lokalne samouprave", naglasila je Đorđević Ilić.

Ono što je neophodno za afirmaciju romske zajednice u društveni, ekonomski, kulturni i politički život Crne Gore ali i regiona, jeste neophodno sistemsko rješenje koje će omogućiti efikasniji pristup u oblastima u kojima su pripadnici ove zajednice najugroženiji. Prvenstveno to podrazumijeva osnaživanje romske zajednice na individualnom nivou, što znači pomoći ljudima da praktikuju svoja osnovna prava i proširuju svoje kapacitete i vještine, kao i na nivou zajednice pomažući ljudima da se organizuju kako bi izrazili svoje interese oko rješavanja problema zajednice.

Roma u javnim i državnim preduzećima gotova da i nema, rijetki su oni koji su uspjeli u potpunosti da se integrišu u društvo. Ironično rečeno, lakše je nabrojati probleme koje muče Rome nego one sa kojima se zapravo susreću. Uz pomoć i podršku EU ostaje nada da će se ta slika uskoro promijeniti.

„U budućnosti, EU će se više fokusirati na domicilnu romsku zajednicu u Crnoj Gori i poboljšanju u oblasti obrazovanja i zapošljavanja. Lokalni nivo će biti ključ u stvaranju pogodnog okruženja za bolju integraciju Roma“, poručili su iz EU u Crnoj Gori.

Frontal/ D.S. i M.B.