Kada je riječ o književnom prevodilaštvu možemo slobodno reći da je to jedna od obezvrijeđenih djelatnosti, koja je u Crnoj Gori ali i regionu marginalizovana s obzirom na veliki broj svjetske ali i evropske bogate prevodilačke produkcije koja nam redovno donosi prevode poznatih književnih djela.

„Iz ove pozicije ne mogu precizno da govorim o tome kako je uređeno književno prevodilaštvo u zemljama regiona, ali je moj utisak da Hrvatska i Slovenija prednjače po tom pitanju. Među parametrima su: broj jezika sa kojih se knjige prevode (a to znači i broj jezika sa kojima njihovi prevodioci raspolažu), broj naslova koji do sada nisu prevođeni na tom jezičkom tržištu, broj prevodilačkih naslova na godišnjem nivou, itd. Ima i drugih parametara, naravno, poput onih finansijskih, za koje vjerujem da su povoljniji za prevodioce u ovim država nego u Crnoj Gori“, objašnjava Bakićeva koja trenutno radi na prevodu knjige poezije jednog savremenog autora sa škotsko-engleskog govornog područja.

No, stvaranjem deska Kreativna Evropa, koordinacijskog tijela programa Evropske unije, čiji je osnovni zadatak promocija Programa Creative Europe unutar kulturnog i audiovizuelnog sekotra, i Crna Gora kao i region dobili su mogućnost da se „pomiču“ u razvojnom smijeru kada je u pitanju književno prevodilaštvo. 

Kreativna Evropa (2014. – 2020.) podržava inicijative prevođenja i promovisanja književnih djela širom Evropske unije, s ciljem povećanja dostupnosti i čitalačke publike visokokvalitetne evropske književnosti, te prevoda i objavljivanja književnih djela sa odabranih jezika na odabrane jezike. Za taj je program predviđen ukupni proračun u iznosu od 1,8 miliona evra za period 2014. – 2020., što predstavlja povećanje od 37 % u odnosu na sadašnju razinu. Iz programa će se osigurati sredstva za prijevod više od 5.000 knjiga i podrška za 8.000 kulturnih organizacija, a za 300.000 umjetnika i kulturnjaka omogućiti će se da oni i njihova djela pređu granice i tako steknu međunarodno iskustvo.Takođe, podržava prevode i promocije knjiga za koje su autori dobili Evropsku nagradu za književnost. 

EU putem podrške projektu književnog prevodilaštva promoviše i unaprijeđuje prekogranične cirkulacije književnih djela visokog kvaliteta u okviru EU i šire, te lakšeg pristupa djela kako novoj tako i postojećoj publici. I dok velike jezične kulture poput engleske ili njemačke mogu sebi priuštiti veoma često nove prijevode, za Crnu Goru i Srbiju, ali i cijeli region, to je malo teže.

U Crnoj Gori na polju književnog prevodilaštva ne cvjetaju ruže pa je tako opšta ocjena izuzetno loša. Ono što je veliki problem jeste činjenica da je Crna Gora malo tržište za književnost, distribucija knjiga je izuzetno loša a ništa bolja nije ni relacija odnosa izdavač-autor.

Bakićeva ističe da se najbolje isplati biti sudski tumač ili simultani prevodilac u nekom državnom organu, jer se tu najviše dobijaju česti i dobro plaćeni angažmani za prevode iz oblasti prava, ekonomije ili druge slične struke.

„Književni prevod, iako zahtjevniji u odnosu na ovaj koji sam pomenula, uprkos tome što iziskuje veću kreativnost i fokusiranost, ipak je manje cijenjen i manje plaćen. Prevod proze se naplaćuje po broju karaktera, odnosno strana, a prevod poezije se naplaćuje po broju stihova“, dodaje ona.

Milena Ražnatović, predstavnica Deska za Kreativnu Evropu iz Crne Gore, za naš portal ističe da se situacija iz godine u godinu popravlja ali da još uvijek nema dovoljno uspješnih projekata iz Crne Gore na konkursima za književno prevodilaštvo.

„Smatram da fondovi EU crnogorskom kulturnom sektoru koji su dostupni nijesu dovoljno iskorišteni. Ipak, imamo nekoliko nacionalnih institucija kulture i organizacija civilnog društva koje veoma uspješno sprovode projekte u okviru programa Kreativna Evropa a vezano za konkurse za projekte saradnje i evropske platforme“, kazala je Ražnatovićeva.

Razlog za ovakvu situaciju u Crnoj Gori, Tanja Bakić vidi u ustanovljenom stereotipu da su Crnogorci „ljenčuge“.

„Čini mi se da razvijenije države u Evropi i one sa bogatijom izdavačkom produkcijom podnose više aplikacija na ovaj konkurs nego one manje razvijene, u koje ubrajam Crnu Goru“, kaže Bakićeva.

Ona smatra da Crnogorci nisu dovoljno informisani kako o samom konkursu, tako i o pogodnostima uspješnosti eventualne aplikacije, uprkos tome što je informacija dostupna na sajtu Ministarstva kulture Crne Gore.

„Jedna od pozitivnih stvari kod ovog EU konkursa je u tome što on podstiče prevođenje i manje komercijalne/popularne književne forme, u koje spada i poezija. Druga pogodnost je u tome što konkurs podstiče prevođenje manje korišćenih jezika, u koje spadaju naši balkanski, na one više korišćene (engleski, francuski, njemački, itd.), ali vam to ako autoru donosi i ograničavajući faktor – morate imati izdavača iz zemalja sa ovih većih tržišta knjige koji bi aplicirali na ovaj konkurs za prevod vaše knjige“, objašnjava Bakićeva.

Veliki uspjeh Srbije u književnom prevodilaštvu

Sa druge strane, u Srbiji se mogu pohvaliti veoma velikim uspjehom, u pogledu generalnih statistika Srbija je među prve tri zemlje po uspjehu, u 2017. godini prva a u prethodnim godinama na drugom ili trećem mjestu.

Da je veoma značajna podrška EU u sektoru kulture u Srbiji, potvrdio nam je Milan Đorđević, Menadžer projekta, Kultura Deska Srbija.

„Podrška prevođenju na nacionalnom nivou je mala, pa je ovo izvandredna prilika domaćim izdavačima da opstanu na tržištu knjige“, kazao je Đorđević.

Zahvaljujući projektu književnog prevodilaštva u okviru programa Kreativna Evropa trenutno je 21 domaće djelo dostupno i plasirano na EU tržište. U 2017. godini je prevedeno: „Satovi u majčinoj sobi“ (Tanja Stupar Trifunović) na mađarski jezik, „Jaz“ (Darko Tuševljaković) na italijanski jezik i „Mi Različiti“ (Veselin Marković) na italijanski jezik.

U periodu 2014. – 2017. u Srbiji su realizovana 23 projekta književnog prevoda, u okviru kojih je 178 knjiga prevedeno na srpski jezik a 21 knjiga sa sprskog na druge jezike. Najčešće se sa srpskog jezika prevodilo na bugarski, mađarski, engleski, slovenački, njemački i italijanski. Ukupno ostvarenih sredstava 1, 092,792.19 €.

Evropska komisija svake godine ulaže tri miliona evra u prijevod književnih dijela i više od 2,4 miliona evra u projekte u književnom sektoru. Taj sektor učestvuje s 23 milijarde eura u BDP-u Unije te zapošljava 135 hiljada ljudi na puno radno vrijeme. Knjige, nakon umjetnina i antikviteta, predstavljaju drugo najznačajnije kulturno dobro u izvozu EU. Izdavaštvo čini značajan dio kulturnog i kreativnog sektora, koji predstavlja do 4,5 % BDP-a Evropske unije i do 8,5 % radnih mjesta.

Frontal/D.S. i M.B.