Prekjučerašnji veliki naslov s prve strane „Politike“ efektno i pamtljivo, skoro pa u desetercu, sažima suštinu razlike u obilježavanju dvadesete godišnjice akcije „Oluja“ od 4. do 8. avgusta 1995. godine u dvije susjedne zemlje: „Hrvatska slavi, Srbija tuguje“. Kad bismo proširili navedeni naslov, mogli bismo kazati da Hrvatska slavi vojnu pobedu, dok Srbija tuguje zbog ljudske tragedije, zbog oko dve hiljade ubijenih i oko dve stotine hiljada izbjeglica. Nisam, naime, primijetio da neko pretjerano glasno žali zbog nestanka Republike Srpske Krajine kao takve, barem u poslednjih nekoliko godina.

Kad je ono prije nekog vremena u Hagu oslobođen Ante Gotovina, Marko Milanović je pronicljivo zabilježio da je „hrvatski pobjednički nacionalizam otrovniji i teže izlječiv od gubitničke srpske verzije“. To nije samo zgodna hipoteza, to je lako provjerljiva činjenica. Dok rat traje, kod svake od zaraćenih strana uglavnom vlada konsenzus da je ona druga strana kriva za sve. U vremenu otkad je srpsko-hrvatski rat završen, u Srbiji se desila postepena evolucija javne slike rata. Gotovo niko u srpskoj javnosti više ne amnestira u potpunosti vlastitu stranu. Oko procenta krivice još uvek postoje neslaganja, ali ipak skoro niko neće reći da u ratovima koji su pratili raspad Jugoslavije Slobodan Milošević nije ni luk jeo ni luk mirisao nego su ama baš za sve krivi separatisti Kučan i Tuđman. U Hrvatskoj, međutim, koliko god vremena da je prošlo, ona glavna interpretacija s početka devedesetih ne prestaje da bude dominantna. Po njoj, rat u Hrvatskoj u prvoj polovini devedesetih bio je jedino i isključivo agresija Srbije i bivše JNA na međunarodno priznatu Republiku Hrvatsku. Gotovo niko u tamošnjoj javnosti ne pominje ukidanje statusa konstitutivnog naroda za Srbe u Hrvatskoj niti činjenicu da su se protiv Tuđmanove vlasti pobunili ljudi koji su vijekovima živjeli u Kninu, Glini, Petrinji i ostalim mjestima tog kraja, a ne nekakvi plaćenici i vikend-četnici iz Šumadije. Otud i potreba javnosti u Hrvatskoj za intervjuima poput skorašnjeg koji je Sonja Biserko dala „Vijencu“. Oni, naime, skoro opsesivno traže da im i neko sa strane potvrdi istinitost njihovih fantazmi.

Na prvu loptu je, naravno, lako zaključiti, kao u „Alanu Fordu“ uostalom, da je bolje pobijediti nego izgubiti. S druge strane se, međutim, isto tako može reći, i to bez konteksta lisice i kiselog grožđa, da je za stvaranje zdravog društva poraz pogodnije tlo od pobjede. Uostalom, Evropa nakon Drugog svjetskog rata predstavlja najbolju ilustraciju toga. U svojoj knjizi „Susret“ Milan Kundera piše: „Nova Evropa rođena je iz jednog ogromnog poraza, kome nema ravnog u njenoj istoriji; prvi put, Evropa je bila potučena, Evropa kao takva, čitava Evropa. Potučena prvo ludilom svog sopstvenog zla otjelovljenog u nacističkoj Nemačkoj i potom oslobođena s jednog kraja od strane Amerike, a s drugog od strane Rusije.“

Citirani fragment uzet je iz poglavlja u kome Kundera piše o italijanskom piscu Kurciju Malaparteu, možda i najpotcjenjenijem evropskom autoru dvadesetog veka. Malaparteova „Koža“ prva je literarna slika poražene Evrope, one Evrope iz koje je nastala Evropska unija kao simbol najprosperitetnije epohe u evropskoj istoriji, epohe kad je najveći broj i procenat Evropljana živio bolje nego ikad prije. Ovaj roman završava se nezaboravnom rečenicom: „Sramota je dobiti rat, rekoh tiho.“ To da je sramota dobiti rat, kaže narator, sam Malaparte, svom prijatelju, oficiru pobjedničke američke vojske. I kaže mu to tihim glasom, skoro šapatom. Oba dijela rečenice su podjednako važna. Teza da je sramota dobiti rat je otkrivalačka i epifanijska. Ali to nije nešto o čemu treba da se govori preglasno. Ako preglasno kažeš da je sramota dobiti rat, već si na pola koraka od utjehe u moralnom trijumfu. Jedino osjećanje s kojim priznaješ da je sramota dobiti rat jeste sramota. Zato i govoriš tiho. Ali ta sramota je dobar temelj. Na njoj možeš nešto da gradiš.

Budućnost srpskog društva zavisi od broja ljudi spremnih da tiho kažu da je sramota dobiti rat. Oni koji govore da Srbija uopšte nije učestvovala u ratu, oni koji preglasno govore da je sramota dobiti rat i oni koji govore onako kako govori Sonja Biserko u „Vijencu“ zapravo su suštinski na istoj strani. Oni koji su svjesni koliko je u pravu bio Vilijam Makinli, dvadeset i peti po redu američki predsednik, onaj s kojim je Amerika prešla iz devetnaestog u dvadeseti vijek, kad je rekao da je najgori poraz mjesto najbliže pravoj pobjedi, ti su, isto tako, bez obzira na prividne razlike, na istoj strani; na svojoj strani. S te strane može da započne nešto dobro i nešto važno.

Izvor: Politika.rs