Prema indikatorima poslovanja Svjetske banke od 189 zemalja, BiH zauzima 131. poziciju kada su u pitanju prepreke za ulaganje, a što se tiče procedure pokretanja biznisa, BiH je na neslavnom 174. mjestu. 

Ove brojke ne mogu biti mamac za strane investitore, pa ni za domaće privrednike, koji imaju želju osnovati biznis u ovom dijelu Evrope. 

Politizacija ekonomskog prostora u BiH dovela je do toga da privrednici troše previše vremena baveći se sa birokratijom, čime prosperitet samog biznisa postaje manje važan. 

Politička nestabilnost umješana u poslovnu klimu i mnogobrojne procedure koje ometaju "glatko" poslovanje proizvode odbojnost stranih investitora, a barijere između entiteta i razlike u trajanja i iznosu administrativnih postupaka stvaraju dodatnu odbojnost. 

Registracija preduzeća u FBiH

Registracija preduzeća u FBiH je značajno skuplja nego u bilo kojoj državi u regionu, što FBiH čini i manje konkurentnom. Na primjer, dok je minamalni osnivački kapital za društvo sa organičenom odgovornošću u Hrvatskoj, Srbiji i Crnoj Gori simboličnih 2 KM, a u RS 1 KM, u Federaciji je zapanjujućih 2 000 KM. 

Stručnjaci kažu da je procedura osnivanja preduzeća u ovom BiH entitetu pojednostavljena u zadnjih nekoliko godina, međutim u projektu Vlade Federacije BiH pod nazivom “Kratki vodič o poduzetništvu i načinu registracije poslovnih subjekata”, preporučuje se da registraciju prepustite advokatskom timu. 

Cijeli proces može biti veoma mukotrpan. 

Osobu koja želi osnovati preduzeće, čeka dug put koji počinje sa prijavom za upis u sudski registar, slijedi prikupljanje svih potrebnih dokumenata, plaćanje taksi i konačno, objava u službenom listu. 

Registracija preduzeća u RS

Nakon prošlogodišnjih reformi u RS, registracija preduzeća smanjena je na tri dana, a broj procedura smanjen je sa 11 na 5. Zahtjev za otvaranje firme može da se preda u bilo kojoj od 11 kancelarija Agencije za posredničke informatičke i finasijske usluge (APIF) u RS, a rješenje o njenom osnivanju se dobija za samo tri dana.

Uvođenjem one-stop sistema registracije, osim trajanja postupka, smanjeni su i troškovi osnivanja preduzeća. Naime, dok je za osnivanje jednočlanog društva sa ograničenom odgovornošću bilo potrebno izdvojiti između 1.130 KM do 1.532 KM, sada je potrebno 100 KM. Obavezan minimalni osnivački kapital smanjen sa 2 000 KM na 1 KM, a troškovi sudskih taksi se više ne naplaćuju. 

Prema informacijama iz Vlade RS, kako bi registrovali preduzeće na teritoriji ovog entiteta potrebno je obići sljedeće 4 institucije: notara, opštinsku uslužnu kancelariju, šalter APIF-a, pečetoreznicu, te nakon registracije Upravu za indirektno oporezivanje, distributera fiskalnih uređaja, te Poresku upravu RS radi prijave zaposlenih radnika. 

Ovim novitetom registracija preduzeća sa stranim ulogom izjednačena je sa registracijom domaćih privrednih društava, a nije potreban domaći partner za započinjanje biznisa. 

Razlike u registraciji preduzeća između entiteta

Iz Republičke agencije za razvoj malih i srednjih preduzeća kažu da je reformom registracije poslovanja Republika Srpska skratila i pojednostavila ovaj proces. Osim pogodnosti za same privredne subjekte, reforma doprinosi i poboljšanju rejtinga RS kod potencijalnih investitora.

"Otvaranje malih i srednjih preduzeća u značajnoj mjeri utiče na lokalni ekonomski razvoj, te je neophodno da formalne procedure do otvaranja biznisa budu što jednostavnije za privrednike", kažu u Agenciji. 

Oni dodaju da otvaranje preduzeća podrazumijeva dodatno zapošljavanje lokalnog stanovništva, punjenje lokalnog budžeta, a samim tim i efikasniji odgovor lokalne zajednice na sve druge potrebe građana.

Što se tiče stranih investicija, iz Agencije tvrde da su svjesni da je svaka investicija važna, ali dodaju da ne treba praviti razlike između tzv. domaćih i stranih investitora. 

 “U ovom trenutku neke strane investicije su možda atraktivnije, ali sa poboljšanjem poslovne klime domaći kapital, kojeg nesumnjivo ima, postaće mnogo bitniji”, objašnjavaju.

Jasno je da su se institucije iz RS prvenstveno usmjerile na pojednostavljenje entitetskih administrativnih postupaka kako bi manji entitet u BiH učinili što efikasnijim u finansijsko-ekonomskom poslovanju.

Iz Privrede komore RS kažu da pozicija koju BiH zauzima na listi Svjetske banke, koja ocjenjuje poslovnu klimu u svijetu, oslikava ukupno stanje u BiH, a u koje se RS ne uklapa.  

„S obzirom da je od kraja prošle, odnosno od početka ove godine zaživjela reforma registracije preduzeća na kojoj je Komora godinama unazad insistirala, značajno je unapređen ovaj segment u RS. Naime, u Srpskoj je ovom reformom omogućeno da se uz znatno manje troškove i jednostavnije procedure za tri dana osnuje privredno društvo, što je za rezultat dalo i povećanje broja novoosnovanih preduzeća u RS u ovoj godini“, rekao je Vladimir Blagojević iz Privredne komore RS.

On dodaje da je ova reforma samo prvi korak ka poboljšanju ovog procesa, te da je neophodno istovremeno raditi na unapređenju poslovnog ambijenta kroz ukidanje fiskalnih i parafiskalnih opterećenja.

„Neki od prioritetnih zahtjeva prirvednika u RS odnose se na donošenje novog Zakona o radu koji bi bio prilagođen tržišnim uslovima privređivanja i kojim bi se pojednostavile procedure zaključivanja i otkazivanja ugovora o radu, odnosno postigla veća mobilnost radne snage, povećala odgovornost prema preuzetim obavezama i radnika i poslodavca, te smanjilo opterećenje privrede“, izjavio je Blagojević.

Neophodno je i izmijeniti Zakon o porezu na dohodak, dodao je Blagojević, u pravcu vraćanja neoporezivog dijela dohotka i stope poreza na dohodak, kao i ukinuti oporezivanja dividendi i udjela u dobiti, a sve sa ciljem kreiranja povoljnijeg poslovnog ambijenta i konkurentnijih uslova privređivanja u RS. 

U Federaciji je problem mnogo složeniji. Naime, otvaranje preduzeća može trajati i do 40 dana, a po tom pitanju se nažalost ništa ne radi. 

Mnogobrojne procedure stavljaju FBiH u inferioran položaj, od ogromnih sredstava koja su potrebna za pokretanje biznisa, pa do troškova samog „useljenja“ u poslovne prostorije. 

Ova neusklađenost entitetskih propisa jeste i jedan od glavnih krivaca za nezainteresovanost stranih investitora. 

Ovaj problem raste zbog postojećih političkih tenzija između dva entita, a krivica za lošu poziciji, koju BiH konstantno zauzima u istraživanjima međunarodne zajednice, prebacuje se sa jednog entiteta na drugi.  

(Ne)saradnja na državnom nivou 

Delegacija EU u BiH vjeruje da je rehabilitacija investicija neophodna. Privlačenje stranih investicija trebalo bi da bude jedan je od glavnih prioriteta vlasti u BiH na državnom nivou. 

Složen sistem i politička nestabilnost koče napredak u ovom smjeru, što dokazuje i činjenica da je u BiH godinama prisutan trend povlačenja stranih investitora, a ova pojava je zabilježena i u prvoj polovini ove godine. 

Ukupna strana ulaganja u prvoj polovini ove godine iznosila su 54,4 miliona KM, što je za 67,1 posto manje nego u istom periodu lani, navodi se u Informaciji o kretanju makroekonomskih pokazatelja koji je sačinila Direkcija za ekonomsko planiranje BiH. 

Naime, rijetki su investori koji su dovoljno hrabri da svoje pare ulože u državu u kojoj se rijetko kada nešto može dogovoriti i gdje politička situacija konstantno stagnira. 

Činjenica je da su u zadnjih nekoliko godina strana ulaganja uglavnom utemljena na reinvestiranje, a novi prilivi su rijetka pojava.

Iz Ministarstva spoljne trgovine i ekonomskih odnosa BiH ovaj problem prepisuju ekonomskoj i pravnoj podijeljenosti, kao i nedosljednosti u propisima i primjenama administrativnih procedura. 

“U najvišim pravnim aktima Bosne i Hercegovine i entiteta (Ustavi, zakoni), postoji niz odredbi koje regulišu slobodno kretanje roba, ljudi i kapitala, jedinstveni ekonomski prostor, poslovno okruženje i sl. Tumačenja tih odredbi, kao i nadležnosti koje iz njih proističu predmetom su ponekad i kontradiktornih tumačenja. Stoga je i izvršna vlast (na svim nivoima) u nedoumici gdje završava nadležnost jednog nivoa vlasti, a gdje počinje nadležnost drugog”, kazao je Dragan Milović, pomoćnik ministra u Ministarstvu spoljne trgovine i ekonomskih odnosa. 

On dodaje da je za ostvarenje suštinskog napretka, koji bi dobrim dijelom uticao na porast stranih ulaganja i na povećanu konkurentnost domaćih preduzeća, potrebno razlučiti i definisati stvarnu nadležnost pojedinih nivoa vlasti i uspostaviti sistem koordinacije među njima. Milović kaže da bi se tek tada stvorili uslovi da se ovom problemu efikasnije posvetimo. 

Ekonomski analitičar Spoljnotrgovinske komore BiH Duljko Hasić, kaže da su prepreke i manjkavosti u procedurama za strane investitore plod kompleksne organizacije i načina funkcionisanja države BiH. On prvenstveno misli na pravne, političke i ostale podijeljenosti, te nedostatke u propisima i primjeni brojnih administrativnih procedura, kako na državnom tako i na različitim nivoima vlasti. 

“Čak šta više, dobra zakonska rješenja ponekad predstavljaju nepremostivu prepreku njegove primjene u praksi. Kako strani tako se i domaći investitori, preduzetnici, uključujući i građane, susreću sa velikim problemima sa aspekta kompleksnosti i neadekvatnosti ovog birokratskog aparata. Nije ni čudo kada se često govori o neefikasnom i tromom birokratskom aparatu i sa aspekta brzine i sa aspekta tumačenja određenih propisa i prebacivanja različitih nadležnosti”.

Što se tiče stranih ulaganja, Hasić objašnjava da pravna složenost zbunjuje strane investitore koji su izrazili želju da investiraju u BiH. On tvrdi da je taj problem daleko izraženiji u Federaciji zbog složenosti nivoa vlasti, a što se tiče BiH, kaže da investitori često nailaze na propise koji nisu harmonizovani na državnom nivou što ih svakako obeshrabruje.  

“Polazna osnova jedinstvenog ekonomskog prostora bez ograda, opterećenja i barijera je da se postupci usklade između entiteta i da se ovo područje reguliše na državnom nivou. Sa jedne strane smo ušli u integracijske procese u okviru Centralnoevropskog sporazuma o slobodnoj trgovini, a sa druge strane stvoren je takav ambijent u BiH, koji je nažalost podijelio ekonomski prostor i to je ono o čemu razmišljaju investitori kada ulažu u BiH. Oni hoće tržište, hoće jedinstven ekonomski prostor, a nažalost njega nema. To je polazna osnova reformi, ne ulazeći u ustavne probleme. Treba postojati nacionalni politički konsenzus u BiH da se ova pitanja od vitalnog ekonomskog interesa i napretka poslovnog ambijenta regulišu da bi se stvorio povoljniji poslovni ambijent i privukli strani investitori”, rekao je Hasić. 

On objašnjava da je investitorima najpotrebniji povoljan ambijent koji obećava dugoročnu stabilnost, a nakon toga bitna je veličina i potencijal tržišta, te pravna i opšta sigurnost, uključujući i strateške planove za razvoj zemlje u koju investiraju.

Međutim, kako bi se postigao odgovarajući ambijent i nacionalni politički konsenzus potrebne su velike promjene na državnom nivou. 

Da li je moguće postići preduslove za napredak? 

“Ukoliko se u regionu, u okviru CEFTA sporazuma, može ostvariti saradnja, te izjednačeni uslovi, a sutra prema EU postupiti kao prema jedinstvenom ekonomskom tržištu, onda se to može postići i kod nas u BiH, a ne dirajući u ustavni poredak. Ustav je uvijek izgovor za nešto što nije urađeno, a to nije tačno. Može se sjesti i napraviti odgovarajuća harmonizacija, poredak koji će odgovarati tržištu i interesu”, objašnjava Hasić. 

BiH realnost

Sasvim je očigledno da strani investitori u BiH nailaze na nedefinisan ambijent, nedefinisan prostor, administrativne prepreke, ogromna fiskalna i parafiskalna opterećenja, neuređene zakonske propise, nemogućnost da dobiju odgovarajuću kvalifikovanu radnu snagu, te druge prepreke koje je moguće otkloniti.

Naši sagovornici se slažu da u BiH postoje odgovarajući uslovi, ali čiji potencijal se jedino može realizovati kroz politički dogovor, a koji se nažalost teško postiže u BiH.

Činjenica je da nakardne zakonske regulative odbijaju investitore, a država entitetskim linijama i podjelom ekonomskog prostora komplikuje već veoma teške ekonomske prilike.  

Delegacija EU u BiH, u brošuri Sporazuma za rast i zapošljavanje u BiH, zaključila je da je BiH ionako prilično mala privreda i da nema smisla dalje dijeliti ekonomski prostor. Na kraju, tržište može postati premalo za isplativost investicije. 

autor: Frontal