Priča o homoseksualnosti odvijek je dovodila do oprečnih i nerijetko sukobljenih mišljenja onih koji to nisu. Jedni bi rekli samo nek su dalje od mene, drugi bi nedvosmisleno se svrstali na stranu ortodoksnih homofoba, a ona traća, manjinska shvatanja, idu u smjeru prihvatanja i razmijevanja drugog i drugačijih.

Danas LGTB organizacije širom svijeta raznim aktivnostima obilježavaju Međunarodni dan borbe protiv homofobije i transfobije. Belgijska organizacija ILGA koja objavljuje „Mapu homofobije u Evropi“ ove godine svrstala je BiH na dnu skale sa tolerancijom od 20 odsto. BiH na tom mjestu društvo prave Poljska, Gruzija, Litvanija, Andora, Kipar, Latvija, Italija, Bugarska i Lihtenštajn.

Zemlja u kojoj ima najviše homofoba je Rusija, sa svega 7 odsto tolerancije, što znači da su prava seksualni manjanina nepostojeća, i da su važeća zakonska rješenja izrazito negativna prema ovoj populaciji.

Što se tiče zamalja regiona od BiH su lošije rangirani Makedonija i Kosovo, dok je Hrvatska najbolje plasirana.

„LGBT aktivizam u regiji mnogo je vidljiviji i ima dužu istoriju od bosanskohercegovačkog, te ih je teško porediti. LGBT aktivizam u BiH tek odnedavno postaje vidljiviji, te nam tek predstoji proces izgradnja povjerenja i informisanja LGBT zajednice o načinima na koje mogu učestvovati i sami_e raditi na kreiranju boljeg okruženja za sebe”, ističe Emina Bošnjak, članica Sarajevskog otvorenog centra (SOC).

Slično mišljenje dijele i aktivisti udruženja Okvir koji dodaju da postoji podrška, solidarnost i  saradnja  sa LGBTIQA pokretima u regionu i to je mjesto gdje njihove borbe postaju zajedničke.

„Kada organizujemo akcije naša iskustva su pozitivna, ljudi žele da participiraju i sve više se uključuju, jer smo negdje sve/i već svjesne/i da ako same/i ne djelujemo pozitivne promjene se neće ni desiti. Upravo ovaj vikend organizujemo aktivnosti  za  Međunarodni dan borbe protiv homofobije i transfobije i dosta ljudi iz zajednice učestvuje u kreiranju istog i to nas sve skupa raduje“, ističu članovi udruženja Okvir iz Sarajeva.

Duboki jaz između zakona i stvarnosti

Vlasti u BiH nisu svjesne da su LGBT osobe dio našeg društva, te smatra­ju da su prava LGBT osoba manje važna od prava drugih grupa. Ovaj stav se uglavnom opravdava veoma malim brojem vidljivih LGBT osoba i uobičaje­nim mišljenjem da to (misleći na homoseksualnost) i one (misleći na LGBT osobe) ne postoje u BiH. Kada se raspravlja o LGBT pravima, bh. institucije nisu dovoljno senzibilne da primjete ili da se bave pitanjima i problemima sa kojima se LGBT osobe susreću svakodnevno, te pretpostavljaju da je zabrana diskriminacije, koja je regulisana u Zakonu o zabrani diskriminacije u BiH, dovoljna za omogućavanje zaštite i jednakosti LGBT osoba sa ostalim građa­nima BiH, stoji u  Rozom izvještaju: godišnjem izvještaju o stanju ljudskih prava LGBT (lezbejki, gej, biseksualnih i transrodnih) osoba, autorica Marinhe Barreiro, Vladane Vasić i autora Saše Gavrića.

„Postoji ogroman jaz između implementacije postojeće zakonske regulative, koja je u većini slučajeva odgovarajuća, i onoga što se zapravo dešava LGBT osobama u stvarnosti. Ukoliko bi se zakonska regulativa adekvatno implementirala, diskriminacija i nasilje koje LGBT osobe doživljavaju gotovo svakodnevno, mogli bi se pravilno sankcionisati, međutim, za to je potreban rad na senzibilizaciji i profesionalizaciji državnih institucija u radu s ovim osobama, za što oni, nažalost, još uvijek ne pokazuju interes. Ovaj indiferentan stav državnih institucija i neosuđivanje dosadašnjeg nasilja prema LGBT osobama, doveli su do gubitka povjerenja ovih osoba u državne institucije i do vrlo malog broja prijavljenih slučajeva, te omogućili počiniteljimakrivičnih djela protiv LGBT osoba da prođu nekažnjeno“, smatraju u Sarajevskom otvorenom centru.

Neredi tokom prvog Sarajevo Queer Festivala 2008. godine, zbog kojih je prekinut

Njegovi aktivisti ističu da je prvi korak ka boljem prepoznavanju i zaštiti ljudskih prava LGBT osoba harmonizacija postojeće legislative sa Zakonom o zabrani diskriminacije u BiH, koja se trebala izvršiti do 2010. godine, ali ni do danas nije.

Ostale izmjene legislative koje se moraju desiti, u cilju promocije i povećanja zaštite ljudskih prava LGBT osoba, kao i individua i manjinskih grupa u BiH, su uvođenje zločina počinjenih iz mržnje i zabrana govora mržnje u Krivični zakon Federacije BiH.

Pored toga jedna od dvije najurgetnije promjene za koje se zalažu je i uspostavljanje jednakih procedura na svim nivoima vlasti za izmjene ličnih dokumenata i matičnih brojeva transeksuanih osoba koje su se podvrgnule prilagođavanju spola.

„O realnoj situaciji najbolje govore sramotne činjenice da se slučajevi nasilja koje se desilo za vrijeme QSF-a ( Queer Sarajevo Festivala ) još uvijek nalaze  na Ustavnom sudu, dakle šest godina poslije, počinioci nisu procesuirani niti kažnjeni! To znači da se nasilje nad LGBTIQA osobama ne sankcioniše, jer kod nas još uvijek ne postoji zakon koji prepoznaje zločine počinjene iz mržnje. Za sada postoje zakon o zabrani diskriminacije iz 2009. godine, kao i zakon o ravnopravnosti spolova iz 2003. godine međutim u praksi su se ti zakoni pokazali nedovoljnim. Najveći problem nastaje kada se desi napad i tada se napadači, u nedostatku zakonskih okvira (čitaj zakona o zločinju počinjenom iz mržnje), obično terete samo za remećenje javnog reda i mira. Da ne postoji institucionalna volja sankcionisanja nasija nad LGBTIQA osobama potvrđuje i poslednji slučaj fizičkog nasilja nad aktivistkinjama i aktivistima našeg udruženja koji se desio u martu mjesecu i to u zoni zaštićenog objekta - zgrade Predsjedništva u Sarajevu, a čiji  počinioci još uvijek nisu pronađeni“, poručuju u Udruženju Okvir.

Stereotipi  kao uzroci diskriminacije

Zavod za transfuzijsku medicinu FBiH je 2012. godine koristio diskrimi­natorni upitnik namijenjen dobrovoljnim darovaocima krvi, kojim se zabranjivalo darovanje krvi „svakome ko je imao dugoročni ili povreme­ni kontakt sa homoseksualnim osobama“. Svaka osoba koja se identifikova­la kao gej ili lezbejka bila je spriječena da daruje krv. Nakon sprovedenog zagovaranja i aktivnosti LGBT organizacija i aktivista, sporni upitnik je na kraju izmijenjen krajem prošle godine.

Ovo je samo jedan od primjera na kakve prepreke u stvarnosti nailaze homoseksualne osobe. Mnogi drugi teži oblici povrede, kao što su nasilja, fizički obračuni ostaju često mimo očiju javnosti, ali i zakona, jer svjesni osude društva LGTB osobe radije kriju i proživljeno nasilje, nego da drugi saznaju za njih.

Uz pojam LGTB vežu se mnogobrojni stereotipi za koje aktivisti ističu da nemaju nikakvu opravdanost u realnosti. Tako na primjer smatra se da su homoseksualnci opsjednut seksom, da je homo(bio)seksualnost emocionalni ili mentalni poremećaj,  ili da je izazvana zlostavljanjem i /ili lošim iskustvom sa osobama suprotnog pola i dr.. Nasuprot ovima i mnogim drugim uvriježenim mišljenjima u Čitanci LGTB ljudskih prava stoji da seksualna orjentacija nije pitanje izbora kao što ni  heteroseksualna orijentacija nije pitanje izbora. “Jedino što LGBT (lezbejkama, gej muškarcima, biseksualnim, transrodnim osobama) osobama stoji na raspolaganju kao izbor jeste da li će prihvatiti vlastitu seksualnu orijentaciju ili ne”, navodi se u Čitanci čije je drugo dopunjeno izdanje nedavno objavljeno u izdanju Sarajevskog otvorenog centara i Fondacija Heinrich Böll.

19 odsto srednjoškolaca opravdava fizičko nasilje nad homoseksualcima

U okviru istraživanja koje je u decembru provelo udruženje Omladinski centar Kosmos iz Ključa, pod nazivom Homofobija u BiH: Pilot istraživanje stavova sredjoškolaca/ki u BiH na pitanje „Da li je verbalno nasilje nad homoseksualcima opravdano?“, od 439 ispitanih srednjoškolaca 86 (19,58%) smatra da je verbalno nasilje nad homoseksualcima opravdano, 96 učenika/ica (21,86%) nema mišljenje, 254 učenik/ca (57,85%) se ne slažu ili u potpunosti ne slažu sa stavom, a 14 učenika/ca (3%)nisu odgovorili.

U okviru istog istraživanja, na pitanje „Fizičko nasilje nad homoseksualcima je opravdano'“, od 439 ispitanih srednjoškolaca, 83 (18,90%) smatra da je fizičko nasilje nad homoseksualnim osobama opravdano, 83 (18,90%) nema mišljenje, 271 (61,73%) se ne slažu ili u potpunosti ne slažu sa stavom, a 3 učenika/ce nisu odgovorili/e.

Pomento istraživanje i pokazalo da preko 50 odsto ispitnih smatra homoseksulanost bolešću, a više 35 odsto je istaklo da bi prestalo da se druži sa svojim drugovima ako bi saznalo o njihovoj homoseksulanoj orjentaciji.

Oblici borbe, sigurna soba, pravna pomoć

U okviru rada udruženja Okvir djeluje sigurna soba prostor namjenjen za osnaživanje i informisanje LGBTIQA zajednice kroz razne aktivnosti/radionice. U prostorijama Sigurnog dnevnog boravka se organizuju sedmične  aktivnosti za LGBTIQA zajednicu kao i radionice/predavanja koje su na mjesečnom nivou.

„Kroz aktivizam nastojimo da svi/e zajedno  učimo o važnosti javnog djelovanja, jer nas društvena represija prisiljava na šutnju kako u porodicama/starateljima tako i kroz javni prostor te nas samim tim gura na marginu društva. Upravo se kroz pomenuti  projekat  trudimo osnažiti LGBTIQA zajednicu,čiji smo dio, da  sve/i zajedno počnemo odbijati poslušnost nametnutim društvenim normama te prekinemo lanac šutnje i damo doznanja javnosti da je biti gej, lezbejka, bi, trans*, intersex, queer, aseksualne okej!“, ističu u ovom udruženju.

Sarajevski otvoreni centar je pokrenuo telefon za besplatnu pravnu pomoć namijenjenu LGTB osobama. “Pored toga što Sarajevski otvoreni centar nudi pravno savjetovanje preko telefona, tu su, takođe, i e-mail te formulari na našim web stranicama na kojima se može prijaviti diskriminacija i nasilje nad LGBT osobama. U dosadašnjem radu smo primjetili da LGBT osobe češće koriste e-mail kao medij prijavljivanja, što je razumljivo uzimajući u obzir strah od autiranja i posljedice koje bi ono imalo po njih, što dovodi do toga da se teško odlučuju kontaktirati čak i organizacije koje se bave pravima LGBT osoba. Od oktobra prošle godine, od kad pružamo pravno savjetovanje LGBT osobama, pa do sad, broj prijavljenih slučajeva raste i mnogo je veći od broja slučajeva koji dospiju u javnost“, ističe Emina Bošnjak.

Povodom obilježavanja međunarodnog dana borbe protiv homofobije i transfobije SOC realizuje kampanju pod nazivom "Neka ljubi ko god koga hoće!" koja ima za cilj da podigne vidljivost problema sa kojim se LGBT osobe suočavaju.

“Homofobija i transfobija su na zabrinjavajuće visokom nivou u BiH i putem ove kampanje želimo da ukažemo na ovaj problem te da doprinesemo njenom smanjenju. Homofobija i transfobija je prisutna u školstvu, na radnom mjestu, na ulici, u medijima, i putem podizanja svijesti javnosti i ostalim aktivnostima, koje radi Sarajevski otvoreni centar, želimo da radimo na njenom smanjenju. Bh. mediji uglavnom o LGBT temama izvještavaju senzacionalistički u cilju privlačenja što više gledalaca ili čitatalaca razmišljanja o posljedicama koje njihovo izvještavanje”, poručuju u SOC-u.

Aktivisti udruženja Okvir ističu da je oblik borbe za koji se oni zalažu i u koji vjeruju jeste snaga kolektiva  zasnovanog  na queer/femističkim i antifašističkim principima kao i ideoligijama ljevice, kroz kolektivno djelovanje gdje najveći doprinos u borbi za pozitivne promjene dolazi upravo od nas samih, nas koji svakodnevno živimo naše LGBT egzistencije kao i aktivizam.

Povodom 17. maja, Međunarodnog dana borbe protiv homofobije, aktivisti i aktivistkinje iz Banjaluke postavili su baner sa natpisom „Ljubav je ljubav“.

Smatraju da svaka osoba bez obzira na spolnu orijentaciju, rodni identitet ili zbog toga što je drugačija na neki drugi način od heteropatrijarhalne norme, ima pravo da živi slobodno svoj život u okruženju punom ljubavi, razumjevanja i podrške, bez bojazni i straha te pritiska od strane društva.

“Bitno je raditi na raznim nivoima: od rada s državnim institucijama kada je u pitanju senzibilizacija za probleme i prava LGBT osoba, do edukacije i informisanja LGBT zajednice i šire javnosti. Najbolji način za smanjenje nivoa homofobije i transfobije, te za dizanje svijesti javnosti o LGBT osobama i njihovim svakodnevnim izazovima, svakako je informisanje i edukacija šire javnosti kako kroz školsko i akademsko obrazovanje, tako i kroz medije, koji svojim etičkim i profesionalnim izvještavanjem mogu dati veliki doprinos senzibilizaciji javnosti i uklanjanju stereotipa i predrasuda koje vladaju o LGBT osobama i dovode do homofobije, transfobije, diskriminacije i nasilja”, poručuju u Sarajevskom otvorenom centru.

(Frontal)